Het Kapitaal
Karl Heinrich Marx (Trier, 5 mei 1818 - Londen, 14 maart 1883) was een Duitse denker die belangrijke invloed heeft gehad op de (politieke) filosofie, de economie, de sociologie en de historiografie. Hij was een van de grondleggers van de arbeidersbeweging en een centrale figuur in de geschiedenis van het socialisme en het Communisme.
Als Marx' belangrijkste werk wordt Das Kapital beschouwd. Daarnaast is zijn Communistisch Manifest (met Friedrich Engels) wereldberoemd. Ik studeerde begin jaren tachtig maatschappijgeschiedenis. De linkse kerk of de modieus brildragende grachtengordel intelligentsia die nu bij het oud vuil wordt gezet, had toen een belangrijke stem in die studie.
De afgelopen dagen was ik in Londen. Karl Marx schreef delen van Het Kapitaal in de British Library Reading Room. Ik wilde er naartoe omdat Marx salonfähig is geworden in de huidige crisis, maar onze twaalfjarige dochter wilde naar Grease. Minstens zo belangrijk. Dus ik moest het doen met een herinnering dat ik met vriend Marc Cools, hoogleraar en libertariër in hart en nieren, jaren terug even stilstond bij de zitplaats waar Marx schreef.
Deze dagen worden Marx en Het Kapitaal afgestoft. Google Marx en de financiële crisis en je vindt artikelen in toonaangevende bladen als de Wall Street Journal, The Atlantic, The Guardian en Harpers Magazine over zijn gedachtegoed.
Kort voor de vakantie was ik op een congres van De Nederlandsche Bank over het Financieel Expertise Centrum waarin verschillende toezichthouders, opsporingsinstanties (waaronder FIOD-ECD en politie) en de AIVD samenwerken. Een van de sprekers was het hoofd van de AIVD, Gerard Bouman. Hij verwerkte Marx in zijn lezing. Tijdens de Koude Oorlog was Marx 'de vijand'. Hij inspireerde een geheel politiek systeem en werd bestudeerd om te begrijpen hoe het Oostblok dacht en handelde.
Nu, aldus Bouman, is Marx van belang om te begrijpen hoe de onderbouw (het economisch systeem in crisis) doorwerkt in de bovenbouw (politiek, bestuur, religie, kunst, cultuur en wetenschap).
Bouman raakt hier, net als journalisten in de bovengenoemde bladen, aan het feit dat economische omstandigheden - vroeg of laat - doorwerken in de wijze waarop wij onze samenleving vormgeven. De economie - of Het Kapitaal - heeft een grotere invloed op ons leven dan we wellicht kunnen of willen toegeven. De economie werkt door in de politiek, in de handhaving (eerder schreef ik hier over 'ingepakt toezicht'), en in kunst en cultuur.
De accountant op deze website is een 'marxistisch' voorbeeld van een beroepsgroep die Het Kapitaal beschermt. Of is dat toch wat overdreven? De accountant beschermt toch het maatschappelijk verkeer? Of draait Limperg zich vol afgrijzen rond in zijn graf?
Marx' boodschap, die nu hier en daar wordt afgestoft, is dat onder de oppervlakte van goed lopende zinnen zonder tastbare inhoud over maatschappelijk verantwoord ondernemen, het 'kapitaal' een loopje neemt met toezicht, handhaving, controle en opsporing en 'goed bestuur'.
Hij zegt dat declarabele uren, begrotingen en bonussen eigenlijk de maat der dingen zijn en dat wij - deep down - niet echt geïnteresseerd zijn in verantwoording aan het maatschappelijke verkeer, de klant, groen investeren en People & Planet.
Marx schreef over 'vals bewustzijn': velen zijn zich niet bewust van de rol en functie die zij vervullen in het kapitalisme (Hoe gaat het met je? Druk-druk-druk. OK, maar is het alleen werk of lees je ook weleens een goed boek?).
Marx wordt deze dagen opgegraven, afgestoft en gemoderniseerd. Economische verhoudingen en - belangen spelen een grotere rol dan algemeen wordt aangenomen en angstvallig gekoesterd. We praten er omheen, bagatelliseren 'incidentjes' en zijn eigenlijk moreel verweekt en leeg.