Opinie 30 juli 2009

Relatie accountant-gecontroleerde moet op de helling

Het is u vast ook opgevallen: een terugkomend onderwerp in de discussie over de rol van rating agencies in de kredietcrisis is hun gebrek aan onafhankelijkheid. Op 10 juli 2009 stond het er weer: "Wisten zij werkelijk niet dat deze bureaus zich laten betalen door de bedrijven die zij beoordelen - en dus verre van onafhankelijk zijn?" (Marcel Metze en Adriaan Meij in het Financieele Dagblad: Nout Wellink moet aftreden.)

Ook de accountant wordt betaald door degene wiens jaarrekening hij controleert. Weliswaar is er een enorm uitgebreide en gedetailleerde regelgeving over onafhankelijkheid, maar die moet toch voornamelijk verhullen dat het kernprobleem niet is opgelost. Omdat de wetgever dat ook wel weet, is er onafhankelijk publiek toezicht op accountantskantoren ingesteld. Maar het blijft het paard achter de wagen spannen. Kunnen we het beter regelen?

De controlerend accountant zou moeten worden betaald door een instelling die een concreet belang heeft bij objectieve en betrouwbare informatie over de gecontroleerde, niet zijnde de gecontroleerde zelf. Zo'n instelling zou het algemeen belang dienen. Het zou bij uitstek een rol voor een toezichthouder kunnen zijn, zoals De Nederlandsche Bank (DNB) voor banken en verzekeraars.

In het begin van deze eeuw is het begrip 'organisatie van openbaar belang' (OOB) geïntroduceerd in de Europese regelgeving. Een OOB is een entiteit die van groot algemeen belang is als gevolg van de aard van haar bedrijfsactiviteiten, omvang of personeelsbestand. In ieder geval vallen daaronder beursgenoteerde ondernemingen, banken en verzekeringsmaatschappijen; maar het staat de lidstaten vrij om ook andere entiteiten aan te merken als organisaties van openbaar belang.

Waar het functioneren van een organisatie van groot algemeen belang is, daar past toezicht, zou je denken. De wetgever heeft het nodig gevonden om extra zware eisen aan de accountant van een OOB te stellen; maar was het niet logischer geweest om een OOB per definitie onder toezicht te stellen?

Dan is het schema als volgt. Je hebt een gecontroleerde, een toezichthouder op de gecontroleerde, een controleur, en een toezichthouder op de controleur. De controleur krijgt zijn opdracht van, en rapporteert aan, de toezichthouder van de gecontroleerde.

Voorbeeld: een bank is een OOB. Hij staat dus onder toezicht, namelijk van DNB. Die benoemt in het kader van haar rol als toezichthouder de controlerend accountant. Dat is nu niet zo.

Voor banken en verzekeringsmaatschappijen bestaan al deze rollen dus al, maar de relaties zijn verkeerd gelegd. Voor beursgenoteerde bedrijven bestaat er geen toezichthouder, daar vertrouwde de wetgever op de raad van commissarissen. Hoe daarover wordt gedacht, is onlangs nog eens onderzocht door het FD ('Commissaris slaapt voornamelijk', Jan Fred van Wijnen). We zouden dus op zoek moeten naar een toezichthouder voor beursgenoteerde ondernemingen, en zo voor elke categorie van OOB.

Omgekeerd, daar waar we de constructie van onafhankelijk toezicht te zwaar vinden, is kennelijk geen sprake van een voldoende zwaarwegend openbaar belang. Maar dan is ook de wettelijke controleverplichting niet gerechtvaardigd. Immers, alleen daar waar een onafhankelijke toezichthouder functioneert, kan de accountant een onafhankelijke opstelling tegenover de gecontroleerde waarmaken.

In alle andere situaties dient de wettelijke controleverplichting te vervallen.