'Vleesgeworden verantwoording'
'Ik ben de vleesgeworden verantwoording', zo gaf bestuursvoorzitter Erry Stoové van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) aan bij de presentatie van een nieuw boek over externe verslaggeving van publieke organisaties. Hij telde elf verantwoordingen die hij de maanden april en mei had afgelegd of (als commissaris) had afgenomen. En dat kwam niet door een veelheid aan commissariaten.
Naast een jaarverslag vanuit de SVB voor het ministerie maakte hij onder andere een sociaal jaarverslag (gericht op werknemers) een juridisch jaarverslag (behoorlijkheid van bestuur), een publieksjaarverslag.
Desondanks had Stoové de ervaring dat de (politieke) aandacht vaak gaat naar dingen die helemaal niet in die verslagen te vinden zijn. Too much, maar op het vlak van menselijke gedrag zoals fraude toch weer too little. Een treffend voorbeeld dat we met de toenemende verantwoording en controle de human spirit uit het oog zijn verloren.
Hoe staat het in ons vakgebied met die human spirit? Er wordt steeds weer gegrepen de instrumentele 'hamer en de spijker' als oplossing voor alle gebreken aan het huis van de samenleving. Na ieder schandaal, affaire of nieuwe crisis wordt weer een extra instrumentje bedacht waarmee het ‘ei van columbus' nu toch echt lijkt gevonden.
Ook in de publieke sector hebben we de afgelopen twintig jaar op die manier steeds meer instrumenten aangereikt gekregen. Sinds de beweging New Public Management (NPM) de overheid opnieuw heeft ‘uitgevonden', gaat er geen jaar voorbij of er is weer een nieuw instrument dat de oplossing moet bieden voor gebrek aan resultaten, een te bureaucratische organisatie of het in control krijgen of houden van de organisatie.
NPM telt inmiddels 277 miljoen hits op Google! Een behoorlijke 'businessmachine' dus. Grote kans echter dat we in de publieke sector dezelfde fouten maken als in het bedrijfsleven, alleen een paar jaar later.
Ondanks een aantal decennia implementatie van bedrijfsmatige ideeën in de publieke sector is er maar weinig bekend over het daadwerkelijke effect en rendement op de resultaatgerichtheid van de overheid en andere publieke organisaties.
Het is vaak 'a cruel disappointment for governments' zo schrijft hoogleraar accountancy Irvine Lapsley. Lapsley stelt daarbij nog de vraag 'NPM, the Cruellest Invention of the Human Spirit?'. En alleen al met die titel slaat hij de spijker op zijn kop. Een uitsluitend instrumentele benadering gaat voorbij aan de human spirit. Lapsley kraakt ook de nodige noten over de audit society die we er met elkaar van maken.
Met al die instrumenten in de hand is er een grote kans dat er slechts een instrumentele façade is opgetrokken voor de buitenwacht!
Wat gebeurt er binnen? Welk gedrag wordt daar vertoond? Wat is het gesprek van de dag? Leiderschap, integriteit, gedrag, vertrouwen - het zijn allemaal menselijke eigenschappen. Toch wordt daar ten onrechte maar weinig bij stilgestaan.
Instrumentalisten lijken te denken dat al die organisaties 'het nadeel hebben dat er mensen werken'. Dat is dus een grote vergissing, die ook in onze beroepsgroep veel gemaakt wordt.
We vergeten als accountant sneller dat we mensen zijn dan dat we als mens vergeten dat we accountant zijn! Ook voor het accountantsberoep is het daarom de hoogste tijd meer stil te staan bij de human spirit!