Opinie 29 juni 2009

Het meest nodige onderzoek ooit

De recente opiniebijdrage van Tom Nierop, over de ratio en kosten/baten van het aangekondigd 'Parlementair onderzoek financieel stelsel', echoot een sentiment dat ik in de afgelopen tien dagen die ik prettig in Nederland heb doorgebracht veel heb gehoord: 'Wat valt er nog te weten, wat valt er nog te doen, kost alleen maar geld?!'

Daar zou je aan toe kunnen voegen dat de vele duizenden boeken, stukken en stukjes die er al vrij en onverveerd over zijn geschreven - zonder de beklemming of het potsierlijke gedrag waartoe televisieschijnwerpers in parlementaire toneelopvoeringen inspireren - waarschijnlijk van meer onbevangen gehalte zullen zijn dan de bevindingen in geformaliseerde waarheidsvindingexercities. 

Daar zou je ook nog aan toe kunnen voegen de vraag waar het parlement, dat als opperste toezichthouder van onze staatshuishouding de ellende ook niet heeft zien aankomen, het recht vandaan haalt betrokken te zijn bij het oordelen over het eigen functioneren.

Zou een staatscommissie - met enkele gezond verstand behepte boeren, burgers en buitenlui - niet veel effectiever zijn? 

Toch deel ik het cynisme dat we beluisteren over dit parlementair onderzoek niet. 

1. De zee aan publicaties die we sinds het uitbreken van de crisis hebben gezien laten misschien wel reeds een rode lijn zien, maar ook groene, blauwe, zwarte en schuld- en verantwoordelijkheidswitwassende geluiden. Ik zie de consensus niet in deze publicaties. Anders dan de wel heel gemakkelijke consensus - vooral vanuit de hoek van blinde economen - dat dit een exceptionele en door externe factoren veroorzaakte crisis is, in plaats van een voorzienbare, man-made crisis.
2. Een officieel onderzoek kan orde brengen in de argumenten, kan oorzaak en gevolg beter scheiden, ontwijkend gedrag ontmaskeren. En het kan aan de top van de financiële wereld, inclusief individuele leden van raden van bestuur en commissarissen, de vraag stellen: "Ziet waar De Nederlandsche Bank (DNB) claimt voor gewaarschuwd te hebben. En waar waart gij? Wat heeft u nu echt begrepen van het businessmodel waar u mede verantwoordelijk voor was?"
3. Het kan het spektakel van zwartepieten geordend in beeld brengen. En daarmee de belastingbetaler, investeerders en pensioengerechtigden inzicht geven in het waarom van de opofferingen die van ze worden verwacht. Redenen die zich, ceteris paribus, over een paar jaar weer kunnen herhalen, tenzij verantwoordelijkheidsstructuren met tanden worden geïntroduceerd.
4. Het kan de doubletalk van DNB uitroken: principegedreven wanneer het uitkomt, regelgedreven wanneer het beter uitkomt.
5. Het kan ons eigen accountantsberoep uitsluitsel geven over de vraag van haar maatschappelijke kosten/baten bijdrage. Als deze crisis geen aanleiding heeft gegeven ook maar één maal af te wijken van de standaard goedkeurende verklaring, wat hebben we dan aan zo'n beroep?
6. Het kan het mysterie oplossen van wat de bailout tot nu toe echt heeft gekost, in financiële markttermen. Dan hebben we ook een beter houvast of de kosten van dit parlementair onderzoek nu echt zo exorbitant zijn. Of exorbitant laag - mijn inschatting.

Neen, in het land der blinden is het intrappen van open deuren helemaal niet zo irrationeel. De prudentiële poortwachters zijn tot nu toe in de pers en elders met fluwelen handschoenen behandeld. En dat zal wel zo blijven tot de aandacht kan worden verlegd van brand blussen naar de adequaatheid van de brandpreventiemaatregelen voordat de brand uitbrak. Want terwijl we nog steeds bezig zijn emmers vol gemeenschapsgeld op het vuur te gooien, staat ons aller brandweerkazerne zelve steeds meer in vuur en vlam. 

Het volkssnelrecht dat tot nu toe het oordeel bepaalt, leent zich niet tot lange-termijnoplossingen voor een betere toekomst. Ik denk dat een ordelijk proces van een parlementair onderzoek betere voorwaarden biedt voor een veiliger financiële toekomst dan ons te berusten in het warhoofdig totaalbeeld dat 4000-plus publicaties te zien geven. Die van mijzelf inbegrepen.