Opinie 22 mei 2009

Gezond-kritisch denken belangrijker dan specialistische deskundigheid

Een recente studie wijst op een groot gemis aan bankervaring bij 85 procent van de onafhankelijke boardleden (vgl. commissarissen) van de grootste Amerikaanse banken, meldde Bloomberg deze week.

En dat terwijl het met de bankdeskundigheid van veel bank-CEO's ook al niet vrolijk is/was gesteld. Wie even graaft onder de hoogste bestuurslagen vindt wel veel (huisgekweekte) financiële markt- en productdeskundigen, pardon: financiële ingenieurs. Die kunnen zeker niet van een gebrek aan materiedeskundigheid kunnen worden beschuldigd. 

Ik ken geen vergelijkbaar Europees onderzoek. Maar het zou me verbazen als het hier heel anders ligt. Een leger generalisten steunt op een kleine groep connaisseurs van de materie waar het echt om gaat. 

Het is maar goed dat we af en toe ook wat van deze financiële techneuten boven aan de corporate ladder zien. Maar ze zijn deel van het probleem gebleken. En uiteindelijk zichzelf tegengekomen. De erfenis is bekend: een aardbol-omslingerende haarbal van ondoorzichtige financiële producten. Lees voor de laatste statistieken NRC Handelsblad van 20 mei. 

Dat brengt ons terug bij de vraag naar de noodzaak (wenselijkheid) van materiedeskundigheid binnen de toezichtorganen van onze grote financiële spelers - vooral de spelers die te groot zijn om om te vallen, en dus impliciet rekenen op de belastingbetaler voor mogelijke misrekeningen. 

Wie het Bloomberg-artikel leest, zou makkelijk concluderen dat de samenstelling van de corporate toezichtorganen wel erg onevenwichtig is. De vraag is echter of materiedeskundigheid in toezichtfuncties wel zo essentieel is. Ik heb er zelf niet zo veel aan gehad toen ik in 2004 aan de bel trok - en vervolgens werd terechtgewezen door een specialist in derivaten. Hij was niet de enige die me afblafte. 

Veel (informele) kritiek richtte zich op mijn focus op de grote nominale getallen - zie het NRC artikel. Waar het echt om zou gaan is de ‘value at risk'(VAR). En die is maar een fractie van die toen $ 270 biljoen (nu bijna $ 600 biljoen). Daarbij vergat men dat de berekening van die VAR al te gemakkelijk werd gebaseerd op ‘business as usual'. Stresstests waren nog niet zo in. Anno 2004 werd de VAR geschat op $ 4 biljoen, nu op bijna 34 biljoen. What a difference a few years make. 

Kortom, ik heb mijn twijfels over de toonzetting van het Bloomberg-artikel. Wat heb je aan deskundigen die elkaar alleen maar nalopen op het politiek opportune kompas? Aan een raad van commissarissen met materiedeskundigen die elkaar alleen maar napraten of louter vaktechnisch in de haren zitten? 

Gaat het niet veel meer om de bestuurskunst om afstandelijk de kern van de zaak en de belangen van de betrokken spelers te kunnen doorgronden? En om de durf om de onbekenden binnen een specifieke ondernemingsvergelijking uit te roken? Ook als dat aanleiding geeft tot lastige hoestbuien? 

Fiat, waar een  paar jaar geleden niemand een cent voor gaf, heeft zich onder leiding van een CEO die tot voor kort geen fluit wist van de auto-industrie, nu opeens geplaatst als mogelijke mondiale speler. 

Ik kan me de suggestie "zie je wel, hoe stom om een board te hebben met zo weinig bankervaring" best voorstellen. Maar een board met overwegend bankervaring zou ook vastgelopen zijn. De zaak ligt dus wat complexer. 

Het falen in deze crisis mag gerust ook gezocht worden in de vraag naar de wenselijke deskundigheidsmix van een raad van commissarissen. Maar gezond-kritisch denken en doen, alertheid op de gevaren van ‘group-think' en primaire bonusbe(k)leving, zijn nog belangrijker. En die vindt je, mondjesmaat, onder zowel generalisten als specialisten 

Het zou de raden van commissarissen van onze grootste banken daarom sieren als ze eens een openbare uitwisseling van gedachten zouden inlassen over wat ieder lid  nu echt heeft geleerd van deze crisis. Ook wat betreft ‘ons kent ons' als Leitmotief bij de keuze van commissarissen. 

Een bail out van ruim € 200 miljard and more to come aan staatsgaranties - alleen voor Nederland - is immers geen kattenpies en schreeuwt om uitleg. En die is er van de zijde van ‘het toezicht dat was' nog niet geweest. Wonderbaarlijk. We schrijven de 21e eeuw! 

Laten we Wim Kok eens uitnodigen hier een gastcolumn over te schrijven. Hij heeft de ervaring. En mijzelf ontbreekt het antwoord. Lijkt me nuttig. Dan kunnen we ook het handig rationaliserend gebabbel op radio en TV van Nout Wellink in een wat beter geïnformeerd licht beoordelen