Opinie 01 april 2009

Tijdelijke maatregelen nodig rond fair value accounting

De wereld gaat gebukt onder een ongekende verstoring en volatiliteit van de financiële markten. En het probleem wordt nog met de dag groter. In de discussies daarover gaat het tot dusver vooral solvabiliteit, consolidatie en securitisatie. De rol van fair value accounting wordt weliswaar besproken, maar lijkt onder financiële experts geen dominant issue.

Toch is fair value accounting in de huidige vorm in veel opzichten de oorzaak van de actuele problemen rond kapitaal, solvabiliteit en de beschikbaarheid van krediet. Het moet daarom niet worden afgedaan als een puur boekhoud- of  accountantsonderwerp. De regelgevers en toezichthouders van deze wereld zouden de effecten van fair value accounting moeten adresseren en bediscussiëren.

Er gebeurt wel iets rond fair value accounting - neem de versoepeling van IAS 39 en de guidance door standardsetter IASB - maar belangrijk is om ons fundamenteel af te vragen of er onder de huidige extreme omstandigheden wel een fair value bestaat op basis waarvan jaarrekeninggebruikers de financiële positie van een instelling op zinnige wijze kunnen beoordelen.

Fair value accounting is weliswaar niet de oorzaak van de financiële problemen, maar het heeft evenmin geholpen om de markten weer naar een normale situatie te laten terugkeren. Integendeel: fair value heeft een sterk procyclisch effect en versterkte de neergang.

Op zijn minst nodig is een discussie over de vraag of een verbeterde disclosure van de wijze van waarderen nu niet nuttiger zou zijn dan te blijven streven naar een zo nauwkeurig mogelijk vastgestelde 'juiste' fair value.

Onder de huidige instabiele omstandigheden zouden de toezichthouders - die nu vooral door financiële instellingen onder druk worden gezet - dit kunnen beschouwen als een interim-maatregel die tegelijkertijd de standard setters de gelegenheid geeft om in due process te bepalen of fair value accounting zodanig moet worden aangepast dat het kan functioneren in alle marktomstandigheden.

Op dit moment gaat fair value accounting uit van de veronderstelling dat er voor de meeste financiële producten een actieve markt bestaat met betrouwbare prijsvorming. Omdat daaraan op dit moment niet wordt voldaan, zouden de volgende vragen op de agenda moeten komen:

1. Moeten toezichthouders de mogelijkheid krijgen om voor (financiële en niet-financiële) assets een tijdelijk moratorium toe te staan voor fair value accounting, totdat de markten weer zijn genormaliseerd?
2. Welke vooraf vastgestelde criteria zouden moeten gelden om zo'n moratorium te mogen toepassen (en weer te moeten beëindigen)? Handelsvolumes en volatiliteit in de relevante markten zouden belangrijke componenten moeten zijn.
3. Wat zouden de criteria moeten zijn voor het vaststellen van de fair value tijdens zo'n moratorium? Zou bijvoorbeeld een voortschrijdend gemiddelde over de laatste 180 dagen een beter beeld geven dan de onderliggende economische waarde of cash flow?
4. Welke verbeterde disclosure-vereisten zouden moeten gelden voor financial statements waarin ‘normale' fair value accounting is opgeschort? Welke waarderingswijze heeft het management gekozen en waarom? Het antwoord op die laatste vraag is essentieel, om te kunnen weerleggen dat een moratorium ‘een stap terug zou zijn'.
5. Zou een moratorium moeten gelden voor alle ondernemingen of alleen voor financiële instellingen?
6. Zou een moratorium alleen moeten gelden voor financiële bezittingen en schulden of ook voor alle andere assets en schulden die zijn onderworpen aan fair value?

Voor alle duidelijkheid: zo'n moratorium is niet bedoeld om inconsistentie of verwarring in de financiële verslaggeving te veroorzaken, en zou slechts mogen worden gehandhaafd zolang het absoluut noodzakelijk is, omdat het zich zou kunnen lenen voor misbruik door financiële instellingen als de situatie weer is genormaliseerd.

Deze bijdrage beoogt slechts een manier te bediscussiëren om de huidige neerwaartse spiraal - die via kapitaalerosie naar solvabiliteitsproblemen, liquiditeitsproblemen en afnemende waarden kan leiden naar sluiting van banken - te doorbreken.

Fair value accounting opschorten kan niet voorkomen dat financiële instellingen omvallen. De kredietwaardigheid van een investering, bijvoorbeeld een Mortgage Backed Security (MBS), blijft afhankelijk van het vermogen van de lener om zijn lening terug te betalen. Maar moet - zolang die lener blijft betalen - een MBS worden afgewaardeerd alleen omdat de financiële verslaggevingsregel dat vereist?

Fair value heeft tot dusver geen financiële instellingen naar de afgrond geholpen. Maar willen we het zover laten komen?

Bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen.