Opinie 21 april 2009

De profetische DNB-brief uit 1995

'Vestzak-broekzak', las ik vandaag als kop van de rubriek Bartjens in het FD. Heeft deze stoffige beeldspraak nog enige betekenis in het digitale tijdperk? Jawel, steeds meer zelfs. Met het steeds verder omhoog delegeren van de gaten in de balans van onze financiële instellingen richting staatsbalans, van de vestzak van de krijtgestreepte bankier naar de broekzak van Jan en Jannetje Splinter. NV Nederland tel uit je winst.

Zo gaat het in niet alleen in het land der cijferaars, zo gaat het ook in verantwoordingsland. Tot dusver althans. 

Toezichthouders en ander financiële poortwachters zijn hard bezig de oorzaken van hun eigen falen in beeld te brengen en remedies voor te stellen voor de toekomst. "Ich habe es nicht Gewusst", het was een 'Act of God' en 'geheimhoudingsplicht' vormen de rode draad in vrijwel al deze zelfdiagnoses. 

Makkelijk, maar het gaat voorbij aan de vraag of dat inderdaad zo is, en of zo'n dunne uitleg voldoende hout snijdt om de veiligheid van onze financiële toekomst beter te garanderen. Het is een soort van vestzak-broekzak dynamiek tussen een betere toekomst en een verassend heden. 

Met als prettige bijkomstigheid dat er geen prijs aan verbonden is en, heel belangrijk, dat we het nu toch echt wel begrijpen. Zonder te graven naar wat het verleden nog te bieden heeft aan inzicht in waar het nu echt fout is gegaan. Zodat er echte lessen getrokken kunnen worden. 

Neem het onlangs gepubliceerde rapport van de commissie Maas. Dat rapport geeft een uitstekende analyse hoe het eigenlijk moet. Maar de commissie vergeet mee te nemen dat we al veel eerder uitstekend wisten hoe het moet, en waar de risico's echt liggen. 

Het volkomen buiten beeld laten van de op deze site gepubliceerde brief van De Nederlandsche Bank uit 1995, die op indringende wijze - avant la kredietcrisis - de grondoorzaken van de huidige crisis in kaart brengt, is daar een voorbeeld van. Een stuk dat iedere zinnige Nederlander, of hun volksvertegenwoordigers, moet doen uitschreeuwen: "MAAR WAAR WAREN JULLIE, TOEN ALLES ZICH VOLGENS JULLIE EIGEN SCRIPT VOLTROK?" 

Op die vraag komt geen antwoord, omdat de vraag niet wordt gesteld. Omdat in het rapport Maas zelfs geen verwijzing staat naar dat DNB-stuk. Een stuk dat nota bene is getekend door dezelfde Tom de Swaan (destijds werkzaam bij DNB) als de Tom de Swaan die nu lid is van Commissie Maas. 

In dit geval kan niet handig gebruik worden gemaakt van de geheimhoudingsplicht: het stuk is openbaar, bevond zich al vele jaren in de bibliotheek van het NIVRA en is nu op het internet te vinden. Ook het lamme excuus dat niemand de kredietcrisis heeft voorspeld gaat niet op: de brief uit 1995 is profetischer dan welk ander stuk dan ook. 

Dat laat ons zitten met de kernvraag, die de commissie Maas niet aan de orde heeft gesteld. Hoe kunnen toezichthouders, die de kernoorzaken van systeemrisico's in 1995 zo goed begrepen, het ruim tien jaar later toch laten gebeuren? En wat doet ons er op vertrouwen dat de toezichthouders die hardhandig herinnerd moeten worden aan hun eigen script, het in de toekomst niet wéér laten gebeuren? 

Die vraag mag het accountantsberoep zelve zich overigens ook stellen.