Opinie 31 maart 2009

Nieuwe staatsbedrijven vragen om nieuwe controlestructuur

De lawine aan effectieve overheidsovernames van gerenommeerde financiële huizen, zowel in Nederland als in den vreemde, geeft ons nauwelijks tijd om goed na te denken over alle consequenties vanuit de optiek van het accountantsberoep.

Bij het verteren van de 'moetjes' en andere gedwongen publiekprivate huwelijksconstructies met de overheid als exclusieve bovenliggende partner, zal er dan ook nog veel opborrelen - of als het te lang duurt, in ons staatshuishoudboekje imploderen. 

Dan zullen we tot de ontdekking komen dat we toch niet alles even goed of al te ver vooraf hebben doordacht. Omdat 'goed doordenken' in dwangsituaties nu eenmaal een ondergeschikte rol speelt. 

We kunnen natuurlijk nog even een verdedigingslijn opwerpen, in de taal van de 'old economy that once was'. Zoals: "We hoeven niet iedere overheidsinterventie te vertalen in een overheidsovername" met alle gevolgen van dien voor de staatschuld en begrotingsrisicos, "want de overheid heeft ‘maar' 79,9 procent van de aandelen in handen". 

Maar wat mij betreft heeft ieder bedrijf waar overheidssteun nodig bleek - in de vorm van overheidsgaranties, leningen, kapitaalparticipaties of anderszins - de facto haar autonomie verloren. En is het dus effectief overgenomen door de overheid, lees: de belastingbetaler. En daarmee maakt het tevens de overheid tot gegijzelde van zo'n veelal gedwongen beslissing. 

Dit heeft ongelooflijke gevolgen voor de toekomst van de organisatie- en machtsverhoudingen, ook binnen ons beroepslandschap. 

Ik merkte dat zeer sterk tijdens mijn recente tour d'Europe. Daar vernam ik van een groeiend aantal gevallen waarin ministeries van Financiën en/of Nationale Rekenkamers de regie overnamen van het werk van de openbare accountants van wat in feite - like it or not -  nieuwe staatsbedrijven zijn geworden. 

Er is geen formele nationalisatie nodig om toch effectief onder de vleugels en bescherming - lees: totale afhankelijkheid - van de overheid te komen. En daarmee de accountant van die instelling tot de facto onderaannemer van de overheidsaccountant te maken. 

Dat geldt van nu af aan ook voor al die spelers die weliswaar nooit (directe of indirecte) staatssteun nodig hebben (gehad), maar wel als systemic relevant worden gezien en daarmee dus geacht worden te kunnen rekenen op een impliciete overheidsgarantie als de dingen wel echt fout gaan. That's change!

Maar ook het omgekeerde is van belang: Een overheid die via crisismaatregelen banken dwingt tot een commercieel beleid dat de toets van goed ondernemerschap niet kan doorstaan; denk aan afgedwongen herziening van (hypotheek)leningvoorwaarden, al dan niet via de rechter, waar voor een bank een prijskaartje aan vastzit. Een prijskaartje dat die overheid om politieke redenen niet graag wil adverteren. 

Zie voor een Amerikaans voorbeeld daarvan het recente artikel WaPo Scoop Shows Government's Bailout Conflicts over Freddie Mac, geschreven door Ryann Chittum in de Columbia Journalism Review. Ook als de vigerende SEC-regels wel zo'n disclosure vereisen, om minderheidsaandeelhouders (en, als bonus, belastingbetalers) te beschermen. 

Wij hebben nog maar het begin gezien van een revolutie in denken, nieuwe disclosure­-dimensies en potentiële belangenconflicten die verband houden met de recente reeks overheidsnoodmaatregelen om de maatschappij te beschermen tegen de private sector en de private sector tegen zichzelf, in het algemeen belang. 

Die veranderingen creëren een zee aan resterende vragen over de rechten van de belastingbetaler/aandeelhouder. 

Voer voor 'durf-professionals' om hier verder licht op te doen schijnen. 

(Zie ook het artikel 'Banken op de staatsbalans?' in het deze week te verschijnen aprilnummer van 'de Accountant')