Opinie 13 maart 2009

Mixed Metaphors uit de Nieuwe Wereld

Niemand heeft ooit gezegd dat de oplossing van de huidige crisis gemakkelijk zal zijn. Alhoewel, niemand? Onze economische koffiedikkijkers zijn tot nu toe bestendig (te) optimistisch gebleken over de terugkeer van gelukkiger tijden. What's new? Het is de oude vertrouwde bemanning die nog steeds scheeps gaat.

"We zijn nog even verward maar op een steeds hoger niveau", is een bekende niet-zo-dooddoener uit onze eigen beroepsdialoog over de fundamentele problemen rond controle en financiële verslaggeving. 

De beeldspraak is even toepasselijk wanneer het gaat om globale crisissituaties als vandaag. En risico's op microniveau omhoog worden gedelegeerd via overheidsingrepen, uiteindelijk voor rekening en risico van de belastingbetaler. En de delen, dank zij en ter wille van het geheel, en meestal onvermijdelijk, wat meer tijd wordt gegeven op ordelijke wijze uiteindelijk weer de eigen broek op te houden. 

We hadden deze week een paar markante uitspraken aan deze - voor u gene- kant van de Oceaan; die wijzen op het moeilijk afschudden van oude gewoonten. 

De republikeinen gaan er steeds harder tegenaan en stellen zich - wat ongebruikelijk in een Amerika in crisistijd - op als een rücksichtlose oppositiepartij.  Alles wat de democraten voorstellen om de overwegend republikeinse puinhopen op te ruimen wordt met zwaar vuur en negativisme beantwoord. En diverse republikeinse voormannen stellen nu openlijk voor maar een paar grote financiële instellingen gewoon om te laten vallen. "Laat de markt maar spreken!" 

Citibank en AIG worden daarbij het meest genoemd. Wat gemakkelijk vergetend dat Citibank al tweemaal eerder via tijdelijke overheidsinjecties van de dood is gered. Eenmaal in 1929, tijdens de beurskrach. Eenmaal in 1982, toen het zich te ver had gewaagd in het Latijns-Amerikaanse avontuur. Beide keren door ... republikeinse regeringen. En niet te vergeten in 2008, weet u nog, door het Bush-regime. 

AIG is een verhaal op zich. Ik beperk me te verwijzen naar de waarschuwing die ik zelf deed tijdens de Accountantsdag in 2004, en in de ‘survival kit' in 2005. Ik heb AIG er toen speciaal uitgelicht als onbetrouwbaar; met haar eerdere manipulatie van intransparante financiële quasiverzekeringsproducten. Als je daar eenmaal de smaak van te pakken hebt houd je niet snel op. Niemand moet zich dan ook verbazen dat AIG zich kort daarna stortte in massale verkopen van Credit Default Swaps. Een financieel condoom om de wereld en een methode om, voor wel erg makkelijk snel geld, winst en bescherming aan te bieden tegen de besmettelijke ziektes van complexe financiële producten die deels ook AIG in-house waren geproduceerd. Het summum van financiële incest. 

Ben Bernanke, de US FED voorzitter, maakt er ook wat van. In een aimabele presentatie deze week voor de Council of Foreign Relations, verdedigde hij fair value acounting. In principe. Goed toch? Maar pas op, vooral als een schaap de passie preekt. De Washington Post interpreteerde zijn geheimtaal in de zin "dat dit waarschijnlijk betekent dat zekere activa die nu op marktprijs worden gewaardeerd, op onderliggende economische waarden, die in het algemeen hoger liggen, kunnen worden gewaardeerd". 

Economische waarden die in het algemeen hoger liggen? Vraag dat maar aan de aandeelhouders van vijftien maanden geleden! Die rekenden zich toen ook rijk. Niet op basis van economische waarden, maar op basis van harde beursnoteringen. En niemand die daar toen bezwaar tegen aantekende. 

Voeg daar aan toe de uitspraken van de democraat Barney Frank, voorzitter van het invloedrijke House Financial Services Committee en u krijgt een idee welke richting het gaat: "Er moet meer flexibiliteit komen in de toepassing (van fair value accounting)", zei Frank. Er omineus aan toevoegend: "Er moet discretie zijn in wat de consequenties zijn." 

Hij heeft misschien wel met zijn Europese collegae gesproken. De drang om de goalpalen te verzetten als het echt moeilijk wordt, is onweerstaanbaar. Vraag maar aan de Japanners. 

Misschien kunnen we in de toekomst regulators beter vertalen als 'regelaars'? 

Verder stelt Bernanke: "Deze crisis heeft enkele tamelijk shockerende gaten in regelgevend toezicht laten zien." 

Deze crisis? De gaten waren al jarenlang bekend en er is voor gewaarschuwd. Ik heb vijf speeches in mijn archief waar ik, vanuit het prachtige platvorm van de Wereldbank, van 1995 tot 2000 voor zowel de gaten in de financiële architectuur als het sluipend vergif dat in ieder derivaat zit, heb gewaarschuwd. 

Mijn verhaal tijdens de Accountantsdag van 2004 was niet meer dan een opgepoetste memory lane in een wereld die niet wil geloven in de onvermijdelijke waarheid van accidents waiting to happen. Daar hebben ze in Las Vegas dan toch meer verstand van. 

Neen, ik ben er niet gerust op dat de oude orde het voor gezien heeft verklaard. En, na een poging tot reparatie en reputatieherstel, haar biezen zal pakken. 

Het blijft oppassen geblazen voor de nieuwe generatie, als er een bestaat die echt beter wil. Die generatie zal moeten leren om oude wijn in nieuwe zakken te onderscheiden van oude zakken die leuren met nieuwe wijn, Appellation l'Ancien Regime Contrôlée.