Accountants: het zijn net mensen
Joris Luyendijk heeft een mooi boek geschreven over de illusie van de vrije pers en de rol die vrije nieuwsgaring en objectieve berichtgeving zouden hebben voor de meningsvorming in het Westen. Verrassing: journalisten zijn net mensen en laten zich net als andere mensen door allerlei zaken beïnvloeden. Ze zijn wellicht wat kritischer dan gemiddeld, maar uiteindelijk kunnen ze niet veel meer doen dan vanuit hun eigen perceptie het kleine stukje van de werkelijkheid beschrijven dat ze zien en laten ze zich, bewust of onbewust, beïnvloeden door hun streven naar persoonlijk succes.
Bob Mohr
Bovenstaande beschrijving van de rol van journalisten lijkt op de discussies die nu woeden over de rol van accountants in de kredietcrisis. Zowel binnen als buiten de beroepsgroep vraagt men zich regelmatig af of accountants een rol hadden moeten en/of kunnen spelen in het voorkomen van de crisis.
In die discussies wordt de accountant echter consequent als systeemcomponent bekeken en wordt impliciet verondersteld dat deze component is opgebouwd uit eenvormige individuen. De accountant wordt neergezet als een mechanistische entiteit.
Dat is hij niet! Net als de journalist (of bankier of toezichthouder) is de accountant een mens van vlees en bloed met natuurlijke behoeften. Zijn drijfveren zijn in essentie dezelfde als van andere mensen. In de samenleving waarin wij leven zijn dat vooral geld, status, macht of - iets primairder - een mooi huis en mooie vrouwen/mannen (afhankelijk van voorkeur).
De accountancy heeft vanwege haar rol in het maatschappelijk verkeer een aantal extra waarborgen ingebouwd zoals extra opleiding, gedragscodes (de VGC) en tuchtrecht.
We moeten echter niet de illusie hebben dat dit voldoende waarborgen zijn om ervoor te zorgen dat iedere accountant dezelfde maatstaven zal aanleggen ten aanzien van controle van bedrijven (zowel in financieel als in cultureel opzicht). De ene mens heeft een veel sterkere behoefte aan geld en status dan de andere. De een legt voor zichzelf hogere morele standaarden aan dan de ander en is bereid daar veel meer voor op te offeren.
Daarbij is het niet altijd eenvoudig aan te geven waar de 'juiste' grenzen liggen, want die zijn altijd beschreven vanuit de eigen perceptie. Voor elke accountant (mens) komt er een moment dat grenzen overschreden worden, maar het wanneer daarvan en de afweging welke consequenties daaraan moeten worden verbonden (van woordkeuze in de management letter tot het onthouden van de goedkeurende verklaring) is uiteindelijk een persoonlijke afweging.
De grenzen van de integriteit zitten, nu en in de toekomst, zowel bij de klant als bij de accountant - in de mens, niet in de RA-titel. De crisis vindt zijn oorsprong in menselijk gedrag. Gedrag van accountants, bankiers, kredietbeoordelaars, toezichthouders, aandeelhouders en andere actoren in het systeem.
We moeten oorzaken daarom niet zoeken bij de systeemcomponenten zoals 'accountants' of 'bankiers', maar bij de menselijke drijfveren die het gedrag van individuen bepalen. De vraag of de accountants hebben gefaald in hun rol als bewaker van integriteit en daardoor mede schuldig zijn aan de kredietcrisis, is daarom een nutteloze: het antwoord verschilt per individu.
Herschikking van systeemcomponenten, bijvoorbeeld meer toezicht of strengere controles, zal de huidige crisis niet oplossen of een toekomstige voorkomen zolang de achterliggende oorzaken - de individuele gedragsprikkels voor alle actoren in ons huidige (vooral) op Angelsaksische leest geschoeide systeem - in stand blijven.
Daarmee ligt noch de oorzaak noch de oplossing van de kredietcrisis bij de accountant.
Bob Mohr is zelfstandig adviseur besturing en risicomanagement. Hij werkt in die functie veel samen met accountants.