Vertaalslag 'leer van het gewekte vertrouwen'
Dit is een huiswerkopgave. Voorlopig voor accountants, subspecies controlerende accountants, subspecies zij die nog belangstelling hebben voor de leer van het gewekte vertrouwen, subspecies zij die daar in de praktijk nog iets mee willen doen, subspecies zij die nog gemotiveerd zijn daar missionair mee bezig te zijn, subspecies zij die dat in de Engelse taal willen doen, subspecies zij die dat zo goed mogelijk willen doen.
Oef! Misschien kunnen we de overlevenden van deze selectie tellen op éénhand?
Overigens: zij die zich uitgestoten voelen - van cfo's tot maatschappelijk verkeer annex belastingbetalers - kunnen ook meedoen, voor eigen rekening en risico.
Ik heb net wat correspondentie achter de rug met Philip Elsas, een collega die woont en werkt in Ottawa (Canada) maar geenszins afstand wil houden of doen van het rijke verleden van het Nederlandse beroep. Integendeel, Philip is een enthousiast adept van de historische bijdrage van Nederlandse beroepsvoortrekkers en spreekt en publiceert daar voordurend en enthousiast over.
Dat voerde recent tot een onderonsje over de Engelse vertaling van 'de leer van het gewekte vertrouwen'. Aanleiding was dat Philip in een van zijn presentaties voor een internationaal gezelschap de term 'gewekte vertrouwen' had vertaald met rationalized expectations.
Ik wees hem er op dat de term rationalized een sterk negatieve connotatie heeft en dat ik zelf een sterke voorkeur heb voor inspired confidence. Waarop hij pijlsnel terugkwam met de opmerking dat alle vertalingen tot nu toe bezwaren hadden.
Hij wees op een presentatie van Douglas Carmichael, 'PCAOB and the Social Responsibility of the Independent Auditor' waarin deze toenmalige chief auditor van de PCAOB nog een derde mogelijke vertaling introduceerde: created confidenc:
"In closing, I would like to acknowledge that my remarks about Limperg's theory are based on a booklet published by the Limperg Institute's Scientific Board that had his essays translated into English. This publication issued in 1985 is a convenient source that I recommend to you.
My first contact with Limperg's ideas, however, goes back to the early 1970's when, as the first auditing researcher at the AICPA, I wrestled with giving wider exposure to Limperg's enduring theory of auditing. At that time, members of the firm he founded, Moret & Limperg, assisted me in translating his essays. I assure you that the translation made available in the mid-1980's is more elegant than the translation I worked with. One key difference relates to the Dutch phrase that Limperg used to describe his theory - 'leer van het gewekte vertrouwen' of which ‘Theory of Inspired Confidence' is referred to in the essay as a rather clumsy sounding English translation of the Dutch."
In my earlier translation, the phrase we used was the Theory of Created Confidence. I think it is a more apt phrase because it captures the notion that the confidence the public has in the auditor's opinion is one that has to be created. It is one that must be earned by those who practice and teach auditing and also by those who aspire to set standards for auditors.
A great many things in my own career and in the world of auditing prevented me from writing or speaking about Limperg's theory until now, but I sincerely appreciate the opportunity to share those thoughts with you today."
Dus waar staat 'gewekte' (met zijn perfecte tweerichtingsverkeer-gevoelswaarde) nu precies voor? We vinden:
- inspired (gevoelswaarde: meer van binnen naar buiten, idealistische connotatie)
- created (gevoelswaarde: exclusief van binnen naar buiten, rationeel-realistische connotatie), of
- rationalized (gevoelswaarde: wel erg eenzijdig rationeel, en zeker niet van het beste soort).
Ik herinner me dat ik in het verleden zelf ook de term generated expections heb gebruikt, maar die vondst heeft in het internationaal verkeer nooit pootjes gekregen. Mogelijk te pro-actief, en ook suggestief ‘van binnen naar buiten'.
Mijn vrouw heeft in de jaren zeventig en tachtig menig stuk van prominente Nederlandse accountants/sprekers in het Engels geredigeerd. En we zijn er samen nooit goed uitgekomen hoe ‘gewekt vertrouwen' het best kan worden vertaald.
In mijn stoute jaren, tijdens mijn NIVRA-slotexamen (1971), heb ik nog eens een dynamisch werkelijkheidsbeeld proberen te lanceren: van de leer van het gewekte vertrouwen via de leer van het verwekte vertrouwen naar de leer van het verkrachte vertrouwen.
Het examen werd afgenomen door de professoren Nordemann en Bak en bijgewoond door de voorzitters van NIVRA, Onderwijsbureau, Examenbureau, Curatorium en de VAS. Dat veiligheidskordon heeft mij geen windeieren gelegd: geslaagd.
Die ervaring bewees me drie dingen:
- Dat, wat we ook van ons beroep mogen denken en zeggen, free speech nooit veel in de weg is gelegd.
- Dat als we zelf al zo dubben over de inhoud en betekenis, we niet verbaasd moeten zijn als anderen moeilijkheden ondervinden in de vertaalslag.
- Dat zo'n vertaalslag heel instrumenteel is in het uitroken van de essentiële vragen over de bron. En die bron is 'de leer'. En zijn we zelf, zowel in theoretische interpretatie als praktische uitwerking.
Het vertaalvenijn zit hem dus niet alleen in Limpergs bedoeling, maar ook in de praktische uitwerking. En die laat een beroep zien dat zich steeds meer terugtrekt op de ‘veilige' vluchthaven van een formeel-juridische (bijna besloten verkeer-) interpretatie van haar verantwoordelijkheid, eerder dan, inhoudelijk, een publieke.
En - kijk naar de lege signaalfunctie van het beroep tijdens de kredietcrisis - ook het negeren van Limpergs typering van de verklaring als ‘het instrument waarmee de (publieke, JM) functie werkt', helpt niet bij de bedoelde vertaalslag.
Er lopen dus een paar vragen door elkaar heen: Wat is de theorie, wat de praktijk, wat de beste vertaling, en heeft het überhaupt zin om er aan te beginnen als we ons er toch niet aan (willen, kunnen) houden?
Ik wil die knoop hier niet uiteenrafelen, maar hem wel naar voren brengen als complicatie bij het zoeken naar de beste vertaling. Waaruit best de conclusie kan voortkomen dat we ‘de leer' gewoon klinisch dood moeten verklaren. Dat zou niet voor het eerst zijn, en in elk geval helderheid geven.
Kortom, uw huiswerk van deze week is: Geef uw beste Engelse vertaling van wat we kennen als 'de leer van het gewekte vertrouwen'. Bij voorkeur met redenen omkleed, dat brengt ons ten minste verder. Digitaal in te leveren voor ‘de Accountantsdag' (ik laat het jaar bewust nog even open).
De maatschappelijke verantwoordelijkheid van de accountant is een eeuwig debat. En essentieel voor de going concern-kansen van het huidige bedrijfs- en risicomodel van het openbare beroep.
Jules Muis