Opinie 18 november 2009

Off balance constructies en de trieste rol van accountants

Tijdens de Nordemann-lezing eind oktober van dit jaar deed oud-bankier en oud-minister van Financiën Onno Ruding onder meer deze glasheldere uitspraak. "Off balance-constructies hebben belangrijk bijgedragen aan de verzwakking van de soliditeit van het bancaire systeem.

Aandeelhouders en crediteuren zien een balans die in feite veel minder sterk is dan hij lijkt, omdat risicovolle activa onzichtbaar zijn en ook de financiering ervan (met vreemd vermogen) niet wordt getoond. Het gevolg is een hogere schuldverhouding (leverage) dan op het eerste gezicht lijkt. Gaan de risicovolle activa (deels) verloren, dan staat de deur wijd open voor deconfiture.

Deze handelwijze is niet strijdig met voorschriften van financiële verslaglegging. Omdat het niet is verboden mag het. En dus kan volgens de regels een goedkeurende verklaring worden afgegeven voor de jaarrekening, ook al geeft de balans een verkeerd beeld van de solvabiliteit en van de (extreem hoge) risico's."

Dit brengt mij tot twee conclusies.

Eén: de regelgevers hebben geen flauw benul van de essentie van informatieverzorging. Hun regels geven immers geen antwoord op de kernvragen 'zijn de goede berichten waar' en ‘zijn de slechte berichten compleet'. Elke regel die deze kernvragen buiten spel zet, dient onmiddellijk te worden geschrapt.

Conclusie twee betreft de positie en rol van accountants: De tekst van een goedkeurende verklaring die zegt 'deze balans geeft een betrouwbaar beeld' is alleen waar indien er aan wordt toegevoegd ‘in dit verslag zijn geen off balance-methoden gebruikt'.

Ruding is niet de eerste die wijst op de verhullende werking van het buiten de balans houden van bezittingen en schulden door banken. Hoogleraar accounting Jan Bouwens pleitte al in december 2008 in 'de Accountant' voor een verbod hierop: "Bezittingen waar de bank risico over loopt moeten te allen tijde zichtbaar blijven".

Bouwens is geen accountant. Dat is opvallend, want als controleur en adviseur zijn accountants gestuit op deze weliswaar legale maar evident verhullende constructies. Tom Nierop wees daar al op in zijn column 'Waarom geen accountant?'.

Ook het aantal reacties door accountants op Bouwens' pleidooi is opmerkelijk. Voor zover ik kan waarnemen: NUL.

Bijna een jaar na Jan Bouwens, in het novembernummer van 2009, bevat 'de Accountant' wederom een oproep om iets aan die off balance constructies te doen. Wederom van een terzake gezaghebbende hoogleraar. En wederom geen accountant: Jan van de Poel, hoogleraar risk management aan de Universiteit Maastricht, partner bij Berk Accountants en Belastingadviseurs en voormalig cfo van ABP.

Onder de titel 'Vier crisislessen voor accountants' bepleit Van de Poel onder meer een actievere rol bij het verbeteren van regelgeving. "Je kunt er als controleklant je voordeel mee doen dat de accountant het niet helemaal doorgrondt en zich strikt aan de letterlijke regels houdt", stelt Van de Poel. Als voorbeeld noemt hij onder meer de off balance-constructies.

Het aantal reacties waarneembare reacties op Van der Poels artikel tot dusver: NUL. En onder het bericht over dit artikel: EEN, van mijzelf.

Eigenlijk is het allemaal ontzettend triest wat zich momenteel in de accountantswereld afspeelt. Misschien wordt er binnenkort een artikel gepubliceerd met de titel ‘The Rise And Fall of Auditing and Auditors, Kaplan Revisited'.

Wellicht zou dat evenveel opschudding veroorzaken als de in 1992 door een dissident uit de accountantswereld (Terry Smith) geschreven bestseller met de veelzeggende titel 'Accounting for growth - Stripping the Camouflage from Company Accounts'.

Dit is natuurlijk doemdenken. Maar als echte experts in risicoanalyse moeten we toch zeggen: je kunt nooit weten.