De beuk in de bank
Afgelopen weekend bereikte een vertrouwde Nederlandse transatlantische trein, al decennialang georganiseerd door het Atlantic & Pacific Exchange Program (APEP), weer de hoofdstad van de US of A. Met een coupé vol vertegenwoordigers van de Nederlandse vastgoedwereld. Niet zo verwonderlijk, want Nederland heeft al een eeuw nogal wat spaarcentjes belegd in de VS, direct en indirect.
Het APEP-gezelschap bezoekt Washington DC om zich op de hoogte te stellen van de laatste stand van het roerend en onroerend boeren alhier. Met in de achterzak de vraag wat dat betekent voor de interactie met de belangrijke handels- en investeringspartner ‘Amerika'.
Ik heb graag gehoor gegeven aan APEP's uitnodiging om aan de vooravond van hun officiële verblijf enkele after dinner opmerkingen te maken over het voorspel van de huidige crisis en de uitzichten op een betere toekomst. Op voorwaarde natuurlijk dat er een broodje kaas met karnemelk wordt geserveerd.
Hoe moet je nu duidelijk maken waar het echt om ging, gaat, en zal blijven gaan?
Op dit moment woedt in de VS een titanenstrijd tussen de verschillende krachten die het ordelijk, efficiënt en effectief functioneren van de markten bepalen - maar, voor hen die het willen zien, ook van de democratie.
We kennen allemaal de kreten 'geld is macht' en 'informatie is macht' en het mogelijk slopende effect van hun combinaties op de werking van de democratie zelve. Als je nog meer geld wil maken dan gisteren, zo leert iedere crisis ons, gaat het er vooral om disinformatie in groot geld om te zetten en/of omgekeerd. Als je maar maakt dat je tijdig weg bent, en de rekening kunt achterlaten voor de belastingbetaler.
De insteek van mijn praatje was de suggestie om de wordingsgeschiedenis van de Amerikaanse Constitutie nog eens door te nemen. Dan blijkt dat de Founding Fathers het gevaar van hijacken van de Amerikaanse democratie door het ‘grote geld' al vroeg herkenden.
Zowel Thomas Jefferson als de eerste echte 'volkspresident' Andrew Jackson - zijn portret staat op het $20 biljet - waarschuwde al voor een te sterke invloed van bankiers. Tegen alle politieke tegenwind in zette Jackson, bijna honderd jaar voor de crash van 1929, de beuk in de Second National Bank. Deze bank had, via een Congressional Charter, een monopoliepositie ingenomen op de publieke en private geldmarkten. En had een belangrijke greep gekregen op het congres en de pers, door beide gewoon te kopen.
Toen al dreigde de Amerikaanse democratie te verworden tot een - zoals ik het nu graag noem - 'monetized democracy'. Dat het nu, anno 21ste eeuw, (weer) zover is gekomen kan de stichters en vroegere presidenten van Amerika nauwelijks worden aangerekend. Daar waren we zelf bij.
Het goede nieuws is dat het de VS altijd is gelukt dit soort machtsmonopolies te breken - denk ook aan het breken van de trusts van onder meer Standard Oil en Ma Bell.
Het slechte nieuws is dat dit steeds pas gebeurt als het kalf al is verdronken, vele onschuldige slachtoffers en onverwerkte nieuwe crises in het kielzog achterlatend.
Toch heeft onze eigen Nederlandse parlementaire townhall democracy ons, met al haar kabaal, niet veel beter beschermd. Zeker niet tegen het importeren van de excessen van het Amerikaanse raw capitalism. De de facto staat van surseance van de Nederlandse financiële sector is (zolang die nog niet op eigen poten kan staan) de manifestatie van eerst naïviteit en grove nalatigheid, en vervolgens een gebrek aan verantwoordelijkheidsstelling.
Maar ik geloof niet, misschien naïef, dat onze politiek echt te koop is. Zeker niet op de manier zoals dat in de VS het geval is. Daar zitten we te dicht voor op elkaar. En ons nationale budgetsysteem leent er zich ook minder voor.
Wie op dit punt nog een goede Amerikaanse zelfdiagnose wil zien, raad ik aan de uitstekende PBS-documentaire (Amerikaanse publieke tv) The Warning te bekijken, over de politieke ingewanden van het Amerikaanse reguleringsproces.