Opinie 20 oktober 2009

Naar de letter of naar de geest? Of toch weer commercie?

Onder accountants woedt een interessante discussie. Voor- en tegenstanders staan lijnrecht tegenover elkaar. De discussie gaat over het nut van regels, over vertrouwen als basis van controle en (vooral) over het handelen naar de letter dan wel naar de geest van de wet.

Het bijzondere van de discussie is dat deze uitsluitend tussen beroepsgenoten wordt gevoerd. Terwijl we hier toch spreken over het namens de maatschappij uitoefenen van toezicht op en controle van de handel en wandel van bedrijven en instanties.

Waar gaat het over? De aanleiding is vooral de Rentokil-casus in Engeland. Daar gaat KPMG als externe accountant ook werkzaamheden verrichten die betrekking hebben op de interne controle. KPMG stelt daarbij dat "zolang de wetgever het niet verbiedt kunnen we bij één bedrijf zowel extern accountant zijn als de internal auditing activiteiten uitvoeren".

Het NIVRA volgt KPMG in deze, bij monde van haar voorzitter Jan Helderman, voetstoots.

Dat een dergelijke stellingname niet houdbaar is wordt nu ook binnen (eigen) accountancykring betoogd. Deze tegenstroom dient naar mijn mening te worden gekoesterd. De positie van de externe accountant als vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer is immers in het geding. Die maatschappij gaat het namelijk om vertrouwen, om integriteit, om transparantie en vooral om de geest van de wet.

De discussie heeft onlangs een verwarrende wending gekregen omdat een van de 'kampen' plotseling betoogt dat men de regelgeving van toezichthouders als een last ervaart en vooral wil steunen op afspraken die de te controleren organisatie zelf heeft gemaakt, dan wel op het als verantwoordelijk aan te merken gedrag dat de gecontroleerde vertoont.

Philip Wallage stelt in dat verband dat "externe prikkels van wetgeving de interne prikkels ondermijnen" en "door afwezigheid van regels wordt bewust risico ingevoerd, waardoor mensen oplettender en voorzichtiger worden".

De oorsprong van deze opvatting? De overheid heeft bedacht dat, mede ter vermindering van de toezichtslast, personen en instanties op het eigen gedrag zullen worden aangesproken en dat men zelf verantwoordelijk is voor het binnen het eigen (organisatie)systeem treffen van maatregelen om over de 'in control-status' geloofwaardig verantwoording te kunnen afleggen.

Vanzelfsprekend is dit concept van horizontaal toezicht erop gericht dat de interne regelgeving in lijn is met de regels die toezichthouders hebben gesteld. En natuurlijk heeft Wallage niet bedoeld dat de externe regelgeving opzij moet worden geschoven. Het gaat er hem waarschijnlijk om dat de externe regelgeving genuanceerd moet worden toegepast, zeker als deze te veel is doorgeschoten. De eigen verantwoordelijkheid van het management moet centraal staan. Dat uit zich in de wijze waarop de organisatie wordt geleid en in het gedrag dat de organisatie, maatschappelijk gezien, ten toon spreidt.

Niettemin komen andere accountancyhoogleraren (Marcel Pheijffer en Bob Hoogenboom) tegen de populistisch aandoende 'trusted rules'-opvatting in het geweer en betogen zij dat "de vertrouwensmannen van het maatschappelijk verkeer de wet- en regelgeving naar letter én geest dienen te respecteren".

Met Rentokil in het vizier hebben ze daarmee natuurlijk een punt.

De vraag is echter of er onderhuids niet een groot commercieel belang meespeelt. Helderman verzuimt namelijk om in zijn reactie op de Rentokil-case het onderscheid tussen de (interne) accountantscontrole en het (multidisciplinaire) vakgebied internal auditing vanuit management- en bedrijfskundige benadering duidelijk te maken. Ergo: hij gebruikt de termen door elkaar.

Interne accountantscontrole kan namelijk wel aan de externe accountant worden uitbesteed. Bij het managementinstrument internal auditing, bedoeld als interne reflectie op de kwaliteit van de sturing en beheersing, kan dat natuurlijk niet.

Helderman wekt dus (mogelijk onbedoeld) de suggestie dat het de externe accountant is toegestaan ook de toetsing op de interne sturing te kunnen uitvoeren. Daarbij zou hij danvoorbij gaan aan de moderne opvattingen met betrekking tot de competenties van een internal auditor en de multidisciplinariteit van het vakgebied. De internal auditor doet op basis van een gedegen onderzoek uitspraken over de kwaliteit van de interne sturing en beheersing. Dat is volstrekt iets anders dan het certificeren van een informatieproduct (jaarrekening).

Vanzelfsprekend heeft Helderman zich met zijn uitspraken de ergernis van de beroepsorganisatie van internal auditors (het IIA) op de hals gehaald. De officiële reactie van het IIA naar haar zusterorganisatie was overigens ongekend mild.

Het wordt nu echt tijd dat ook het 'maatschappelijk verkeer' eens van zich laat horen. Deze discussie is te belangrijk om te laten verworden tot vaktechnische hoogstandjes van en tussen accountants.