Opinie 13 januari 2009

Parlementaire Enquêtecommissie Kredietcrisis: Samenvatting Conclusies Accountantsberoep (3)

Het is december 2011. De eind 2009 ingestelde Parlementaire Enquêtecommissie Kredietcrisis heeft zojuist haar concepteindrapport gepubliceerd. Opdracht was onder meer om de rol van de financiële poortwachters - waaronder accountants - te belichten. En om remedies aan te dragen om eenzelfde calamiteit in de toekomst te voorkomen. Na deel 1 en deel 2 nu deel 3 van de in het rapport opgenomen Samenvatting Conclusies Accountantsberoep.

4) De Commissie betreurt dat het accountantsberoep, in strijd met haar eigen COSO-script aangaande het goed onderkennen van de controleomgeving van cliënten, te laks is geweest in het onderkennen en tijdig signaleren van de eigen macro-systeemrisico's. En daarmee een te rigide voorwaardenscheppend beleid heeft gevoerd, ten koste van de kwaliteit en potentie die ligt besloten in haar wettelijke taak en van belang is voor de optimale uitvoering van individuele controleopdrachten. Daarmee is deze kredietcrisisperiode, en de periode onmiddellijk daaraan voorafgaand, jammerlijk getekend geweest door een afwezigheid van pro-actief professioneel leiderschap.

De Commissie erkent dat zo'n systemic signaalfunctie niet expliciet binnen de wettelijke opdracht van het beroep valt. Zij heeft waardering voor de eerste pogingen van het beroep dit en vorig jaar om vrijwillig tot een zogenoemde systemic assurance statement te komen. De Commissie tekent daarbij tevens aan dat het accountantsberoep in het verleden, als enige van de institutionele en functionele financiële poortwachters, al jaren voor de kredietcrisis haar publicitaire platformen heeft geopend voor incidentele, contraire waarschuwende geluiden aangaande het bestaan van systemic risks. Maar de Commissie heeft per saldo een beroep gevonden dat deze signalen niet afdoende ten eigen en maatschappelijke bate heeft opgepikt en serieus genomen.

Net als voor de andere financiële poortwachters, als gesteld elders in dit verslag, is de Commissie is van mening dat zo'n ‘systemic assurance rapporteringsverplichting' resultaatgericht moet zijn en voor het accountantsberoep in een wettelijk kader dient te worden verankerd.

5) De Commissie verzoekt de regering, zes maanden na dagtekening dezes, het Parlement:

a. Haar visie en plannen te overleggen in de vorm van conceptwetgeving. Met als doel de effectiviteit van het accountantsberoep te versterken door het weloverwogen in kaart brengen en wegen van diverse business-modellen in de uitoefening van het openbare accountantsberoep. Variërend van de huidige status quo, via alternatieve vormen zoals exclusieve audit only accountantskantoren, tot en met het model van een volledig genationaliseerde beroepsuitoefening voor wat betreft de publieke functie van de accountant. En inclusief een model gebaseerd op de enge functie-interpretatie zoals het beroep die verwoordde in haar verweer aangaande haar weinig robuuste bijdrage in het vermijden van de kredietcrisis.

b. Haar visie en plannen bekend te maken aangaande het residurisico samenhangend met een mogelijk faillissement van (met name grote) accountantskantoren, en haar voornemens voor schadebeperking en -beheersing en bescherming van Rijksmiddelen.

c. Haar visie en beleid bekend te maken aangaande de verdere invoering van marktwaarderingen in de jaarrekening. En de vraag te beantwoorden of het bestaande verslaggevingsuitgangspunt - de complexiteit van financiële rapportering slechts partieel, dus intern inconsistent, te vangen in één financieel verslag - verstandig is. En of dit niet kan worden aangevuld met de eis om in de toelichting in ieder geval tevens een best guess integrale marktwaardenbalans en conform opgestelde winst-en-verliesrekening, experimenteel toe te voegen.

d. Maatregelen te ondernemen die het de overheid en het publiek mogelijk maken ook vanuit het accountantsberoep tijdig die signalen te ontvangen die vroege erkenning mogelijk maken van systeemgedreven risico's die kunnen leiden tot excessieve fragiliteit van onze financiële systemen en de ordelijke werking van de markten materieel in gevaar brengt. Dit bij voorkeur in de vorm van een resultaatsgeformuleerde zekerheidsstelling.

e. Maatregelen te nemen die het ruime gebruik van het hele stelsel van accountantsverklaringen stimuleert onder accountants. Dus ook niet-goedkeurende of toelichtende paragrafen, in plaats van het uitsluitende gebruik van de goedkeurende verklaring, zelfs in onzekerheidssituaties die haaks staan op het gebruik van stellige verklaringen, waaronder de goedkeurende.

De Commissie is van mening dat met deze volgende stappen de basis wordt gelegd voor het aanzienlijk verrijken van de publieke functie van  het accountantsvak, en dat deze stappen win-win-situaties scheppen,voor het accountantsberoep, maar vooral ook voor het brede maatschappelijk verkeer.