Opinie 08 januari 2009

(On)controleerbare banken en maatschappelijk belang

Het fungeren van de accountants die de jaarrekeningen van banken controleren is onderwerp van discussie. Jules Muis gaf zei in een interview in het televisieprogramma Buitenhof op 30 november 2008 met zoveel woorden dat het hem al in 2004 zorgen baarde dat de risico's van ingewikkelde financiële producten (derivaten) - die alsmaar ondoorzichtiger worden - steeds moeilijker waren te traceren.

Ben de Wildt

Bij mij rees en rijst de vraag waarom dan tot voor kort het inzicht bij de controlerende accountant in deze risico's kennelijk nog wel in voldoende mate aanwezig was. Daarvan getuigen ten minste de zonder uitzondering bij de jaarrekeningen over 2007 van banken afgegeven goedkeurende accountantsverklaringen.

Bij mij geven de woorden van Muis voeding aan de gedachte dat het niet goed kunnen beoordelen van de risico's in de financiële producten - waar banken die in problemen zijn gekomen, in een omvang van materieel belang bij betrokken waren - had moeten leiden tot afgifte van een (accountants) verklaring van oordeelonthouding.

Dat zou naar het maatschappelijk verkeer (inclusief beleggers) een signaal zijn geweest dat een aantal financiële instellingen oncontroleerbaar was geworden - door eigen toedoen overigens.

Een tweede bericht gaat over een heel ander onderwerp, maar raakt door zijn inhoud eveneens het maatschappelijk belang van de accountant. Dit betreft het bericht 'Jaarrekeningen middelgrote bedrijven niet altijd in orde' (december 2008, pagina 10).

Dit bericht wekt de indruk dat de belangrijkste zorg gaat over de omstandigheid dat bestuurders door niet of niet tijdig te deponeren privé aansprakelijk kunnen worden gesteld voor het hele tekort bij faillissement.

Mijns inziens is voor het maatschappelijk verkeer echter veel relevanter dat door niet of niet tijdig te deponeren, (potentiële) schuldeisers financiële informatie wordt onthouden omtrent de huishouding waarmee men zaken heeft gedaan of wil doen.

Eveneens van groter maatschappelijk belang (dan de bestuurdersaansprakelijkheid) lijkt mij dat schuldeisers die door bestuurders van een huishouding financiële schade hebben opgelopen, ingeval van niet (tijdig) deponeren door de huishouding mogelijk iets meer financieel verhaal hebben: namelijk op het privé-vermogen van de bestuurder.

Hier dringt zich de vergelijking op met het maatschappelijk belang van het verhalen van bepaalde belastingschulden van een huishouding op het privévermogen van de bestuurder die niet of niet tijdig de betalingsonmacht van de huishouding aan de Belastingdienst (Ontvanger) heeft gemeld.

Door alléén te wijzen op de risico's voor de bestuurders wordt onbedoeld voeding gegeven aan degenen die de onafhankelijkheid van het accountantsoordeel bij de controle van de jaarrekening in twijfel trekken vanwege de omstandigheid dat de gecontroleerde huishouding tevens de betalende opdrachtgever voor de accountantscontrole is.

Ben de Wildt was twaalf jaar werkzaam als rijksaccountant bij de Belastingdienst en is sinds 1982 verbonden aan RSM Kooij + Partners Accountants en Belastingadviseurs te Utrecht. Aanvankelijk als Federatie Belastingadviseur, sinds 1987 tevens als registeraccountant en sinds 2002 tevens als fiscaal jurist. Sinds 1990 is hij vennoot van het kantoor.