Opinie 18 september 2008

Uitspraak CBb Deloitte-Ahold: genoeg geleerd!

Ahold houdt ons als affaire nu al meer dan vijf jaar bezig en het wordt tijd dat we de balans opmaken, want een leerproces mag niet te lang duren. Ik ben er zelf intensief bij betrokken geweest als deskundige voor de rechtbank, maar ik heb het gevoel er nu niets meer over te kunnen leren, al komt de zaak steeds maar weer terug in de media.

Jan van de Poel

In 2003 verscheen er een opiniestuk van mijn hand in het Financieele Dagblad. Dat was nog voordat justitie zich met de zaak bezig hield. In dat stukje betoonde ik mij voorstander van harde actie om de eenvoudige reden dat de schade te groot was om als een detail af te doen. Ook heb ik toen een lansje gebroken voor de accountant die niet op de hoogte was gebracht van het bestaan van geheime afspraken die essentieel waren voor de consolidatie. Ik vond - en dat vind ik nog steeds en de rechtbank van Amsterdam later ook - dat zoiets niet kon.

Toen ik als deskundige door de rechtbank werd ingeschakeld en mij het dossier ter hand werd gesteld, kwam ik tot de conclusie dat de consolidatie naar Nederlandse grondslagen door de beugel kon, zij het ternauwernood, maar dat aan de Amerikaanse regels niet was voldaan.

Even afgezien van mijn persoonlijke inschatting dat ook dat geregeld had kunnen worden indien er door Ahold op professionele wijze was gehandeld, was ik na bestudering van het dossier ook van mening dat een formeel onderzoek naar het doen en laten van de accountant en de commissarissen niet misplaatst ware.

Tijdens het proces ging het Openbaar Ministerie daarmee aan de slag en later voegden zich anderen in tuchtprocedures. De commissarissen bleven buiten schot, wat gezien de ernst van het falen van het toezicht, verbazingwekkend is.

Alles is netjes door mij opgeschreven in een boekje ‘Schade en schande', omdat bleek dat de pers er weinig van begreep en de rechtbank alleen de samenvatting van mijn rapport voorlas. OM en verdediging zetten al hun teksten meteen op de website, maar van mijn minstens zo fijnmazige bevindingen moesten de journalisten zelf maar dictaat maken.

Mijn suggestie dat er een formele procedure zou moeten worden ingesteld naar het handelen van de accountant(s) was niet ingegeven door een verdenking mijnerzijds en evenmin door de wens een vette rekening te kunnen presenteren aan iemands adres, maar alleen door de ernst van de situatie. Vergelijk het maar met een militair incident met veel doden, waar de schutter ook niet per se en op voorhand als kwade pier wordt gezien.

Als je de bestuurders in een strafproces gaat beoordelen, moet je ook de andere betrokkenen aan de tand voelen en dan meer dan als getuigen. Dat zoiets erop neerkomt dat het tuchtrecht van stal gehaald moet worden, lijkt erger dan het is. Als zo'n geruchtmakende zaak niet voor de tuchtrechter komt, welke dan wel?

Welnu, dat heeft inmiddels plaatsgevonden en nu kunnen we aan de slag met de implicaties van de uitspraak.

Als wij bereid zijn om de uitspraak van de tuchtrechter serieus te nemen dan is de allereerste conclusie dat een accountant anders, zeg maar zorgvuldiger, te werk moet gaan bij dergelijke kwesties. Hij moet bijvoorbeeld eerder bereid zijn om zijn tanden te laten zien aan een cliënt die halsstarrig blijft geloven de boel op orde te hebben.

Dat houdt ook in dat de accountant zich bij tijd en wijle niet kan verlaten op het werk van een collega. Ik vind dat eigenlijk niet meer dan normaal. We kunnen er toch niet vanuit gaan dat al onze collega's te allen tijde onfeilbaar zijn? De rest van de wereldbevolking is imperfect, maar een accountant kan zich moeiteloos met de paus meten? Dat lijkt me sterk.

Kortom, er is een aanbeveling gedaan door de tuchtrechter om elkaar beter in de gaten te houden, te helpen en er samen uit te komen. Precies die dingen dus waardoor het in het controleproces fout kan gaan als ze niet serieus worden genomen. Juridisch kan dit alleen betekenen dat de eindverantwoordelijke de dienstdoende accountant moet zijn, en niemand anders. In de praktijk betekent het dat men elkaar helpt en met elkaar overlegt.

Met andere woorden, de tuchtrechter bevestigt het grote belang van zelfregulering. En zoals wij weten is dat ook best practice. Het zou onverteerbaar zijn als de uitspraak anders was geweest.

Is er verder nog iets te leren van de tuchtrechter? Ja, misschien dat hij de eerste in de wereld is die dergelijke eisen stelt aan het handelen van accountants. De geldende beroepsregels zijn misschien in de geest wel verenigbaar met deze uitspraak, maar in formele zin niet. Als je de boel op orde wilt houden, moet je dus die formuleringen aanpassen en dat is een heel karwei omdat de hele wereld er zich mee moet bemoeien.

Zou er bezwaar bestaan tegen de opvatting van de Nederlandse tuchtrechter? Het zou mij verbazen. Niet dat we altijd maar gidsland moeten willen zijn, maar als de casus zich nu toevallig in ons land afspeelt, kan toch iedereen begrijpen dat er zo'n uitspraak uit de bus komt? Ik kan me niet voorstellen dat deze uitspraak bevreemding gaat wekken. Het is een heel werk om internationale documenten te wijzigen, maar dat gebeurt wel vaker en daar moeten we niet voor terugschrikken.

Waar we wel van schrikken is natuurlijk de dreiging van claims enerzijds en lastige collega's anderzijds.

Wat de claims betreft moeten we maar weer afwachten wat rechters daar van vinden. Ongetwijfeld staan ons nog spannende tijden te wachten met de processen die Vereniging van Effectenbezitters en Pieter Lakeman aanspannen. Raak er nu maar aan gewend, want er zullen nooit meer rustige tijden aanbreken. Daar is het accountantsberoep gewoon te belangrijk voor.

Deze opmerking is bedoeld als opsteker: rejoice, your contribution is important enough to see you in court. Misschien moeten we daar beter op voorbereid zijn, bijvoorbeeld door in de opleiding (en de nascholing) meer aandacht aan juridische zaken te geven. Ook aannemers moeten op de hoogte zijn van het bouwrecht.

Wil dat zeggen dat ik van mening ben dat de claims gerechtvaardigd zijn? Neen. In het verleden waren de regels duidelijk: de accountant kan, ja moet zich verlaten op het oordeel van een collega. Als er fouten worden gemaakt, behoren deze te worden afgehandeld aan het adres van degene waarop men zich (naar later blijkt ten onrechte, maar te goeder trouw) op verlaten heeft.

De uitspraak is een schoolvoorbeeld van nieuw recht dat op grond van belangwekkende zaken door de rechter wordt geschapen. Het is wat mij betreft geen opstapje naar het met terugwerkende kracht afrekenen met gedupeerden. We kunnen er over twisten of de uitspraak deze bijsluiter meteen had moeten adresseren, maar juridisch gezien past het de tuchtrechter nu eenmaal niet om zoiets te doen, dus dat begrijpen we.

Dan de lastige collega's. Het zou onverstandig zijn als er nu nieuwe onlusten zouden uitbreken onder elkaar, maar we kunnen dat niet uitsluiten. Meestal vindt er in zulke gevallen een hypercorrectie plaats. Men wordt ineens heel erg streng tegen elkaar en dat wekt ergernis en onrust.

Ik ben daar geen voorstander van; ik vind dat je de implicaties van de uitspraak gewoon en rustig onder ogen moet zien en er op de gebruikelijke collegiale wijze uit moet komen. Het is nota bene altijd al best practice geweest om elkaar te helpen.

De moderne methoden van dossiervorming helpen daar ook bij. Iedere beslissing, hoe nietig ook, wordt tegenwoordig gedocumenteerd en opgeslagen dus je kan altijd terughalen wat er precies aan dialoog plaats vond mocht er een zaak van komen.

Er is slechts één verschil met vroeger: de dienstdoende accountant is de baas en in geval van twijfel heeft hij het laatste woord. Zo gek is dat niet en ook niet zo ongewoon. Toen ik cliënt was heb ik nooit anders meegemaakt en nu ik zelf ook op de werkvloer en dicht bij het front sta, evenmin.

Meer weet ik er niet over te zeggen. We hebben genoeg geleerd van deze spraakmakende affaire en we doen gewoon ons best deze in de toekomst te voorkomen. Dat is namelijk ons werk.

Jan van de Poel is hoogleraar risk management aan de Universiteit Maastricht, voormalig cfo van ABP en partner bij Berk Accountants en Belastingadviseurs.