Opinie 17 september 2008

Moral hazard

Het begrip moral hazard ('moreel risico') verwijst naar veranderingen in het gedrag van partijen als zij niet direct risico lopen voor hun eigen daden. Wikipedia geeft een uitstekende beschrijving (zie hier de Nederlandse versie).

Lange tijd was moral hazard in de economische wetenschap het enige begrip dat de economisch rationele mens in een verdacht ‘risicobespelend' in plaats van risicomanagend licht durfde te stellen. 

Het gaat dan meestal om de zwakkere partner in een transactie. Dat de ‘hulpverlenende' partij - bijvoorbeeld een toezichthouder - even kwetsbaar is voor moral hazard en om puur 'politieke' redenen tot zijn keuze kan komen, wordt minder besproken maar maakt het vaak tot een mutual hostage-situatie. Te uitbundige slachtofferhulp leidt weliswaar tot suboptimale allocatie van economische middelen, maar de hulpverlener kan er belang bij hebben die situatie toch te continueren. Daarbij mogelijkerwijs afstevenend op een grotere meltdown dan wanneer de moeilijke knoop echt zou zijn doorgehakt. 

Moral hazard heeft met de kredietcrisis haar plaats in de top tien van het economische gepalaver heroverd. Tot aan 'Lehman' zijn de financiële krijgsheren die ons stelsel 'werkzaam' moeten houden vrijwel ieder weekend - als de beurzen slapen - over de bezwaren ervan heengestapt. 

Is de bail-out van Wallstreet - uiteindelijk gefinancierd door de belastingbetaler - louter ingegeven door het streven een ergere (systemic) ineenstorting van het financiële systeem te voorkomen? Of was de steun aan onder meer Bear Stearns, Fannie Mae en Freddie Mac het kopen van tijd tot er wisseling van de politieke wacht plaatsvindt? Apres moi le déluge?

De moral hazard-prijs van die mega bail-outs wordt wel eens besproken in de publieke pers, maar is tot nu toe volkomen genegeerd door hen die de belangen van de belastingbetaler in de gaten zouden moeten houden, inclusief het Congres. Wall Street is te goed vertegenwoordigd op regeringsniveau en in de wetgevende en toezichthoudende macht. 

Als vervolgens de verslaggevingsconsequenties van die bail out-beslissingen niet lekker op de maag liggen, wordt er een nieuwe 'moral hazard'-mouw aangepast: off-balance sheet accounting. Hetzelfde kunstje dat mede aan de bron lag van de huidige financiële crisis, maar op een steeds hoger niveau. 

Zo laten we Fannie Mae en Freddie Mac, met hun $ 6 biljoen (zesduizend miljard) aan exposures, gewoon buiten het federale budget, zegt het Budget Office van het Witte Huis. Ook al heeft de Amerikaanse overheid deze bedrijven - inclusief hun latente verliezen - voor tachtig procent gewoon overgenomen. 

En dat dan ook nog tegen de achtergrond van een publiek meningsverschil of het eigen vermogen van US FED inc. nu negen biljoen of 63 biljoen dollar negatief is. 

Met het tegen beter weten in structureel negeren van 'moral hazard' terwille van het grotere kortetermijngeluk - het optisch draaiend houden van het financiële systeem - creëren we onze eigen 'meta moral hazard'. 

Er is nauwelijks een endgame te bedenken voor deze groeiende en uit het lood geslagen carrousel. Maar ik weet wel dat het ‘too big to fail and fall'-argument niet het eeuwige leven kan hebben en uiteindelijk is gedoemd tot uitgestelde implosie. 

Ook in ons eigen beroep, gedomineerd door de concentratie van vier kantoren, loert het gevaar van 'moral hazard'. En wel als uitbundig, te pas en te onpas, gebruik wordt gemaakt van schrikscenario's: "Stel je voor dat er een omvalt!". Ergo, wanneer misbruik wordt gemaakt van een situatie als argument voor beperking van de beroepsaansprakelijkheid. 

Laten we betere argumenten te bedenken om proportionele aansprakelijkheid te bepleiten en te bereiken. Ze liggen voor het grijpen.