Opinie 21 augustus 2008

Survival kit voor de derivatenwereld - een tussenstand (2)

We nemen de draad weer op van vorige week en lopen licht en luchtig door de lijst van observaties en aanbevelingen in het in 2005 door mij en Dipankar Ghosh gepubliceerde artikel Survival Kit voor de derivastenwereld (zie hier de Engelstalige versie).

Hoe is de stand van zaken drie jaar en een kredietcrisis later?

1. Onze eerste aanbeveling aan accountants en auditors was om niet te suggereren complexe financiële producten te begrijpen als ze het niet begrijpen. Dit blijkt, ondanks enkele snerende opmerkingen van collegae hoe een oud-voorzitter van het NIVRA zo weinig vertrouwen kan hebben in zijn schaapjes, geen loze slag in de lucht te zijn geweest. De aanbeveling is mondjesmaat nuttig opgevolgd (ook door de VERA), met extra aandacht, opleiding en wat in-house debat over derivaten. Maar het beroep zag pas echte collectieve eigen actie (Center for Audit Quality) toen de kredietcrisis in volle gang kwam en voerde tot  robuust kantorenoverleg en gezamenlijke standpuntbepalingen van Amerikaanse kantoren.

Er werd opeens een krachtige lijn in het zand getrokken ten opzichte van te vrijdenkende cliënten. Onzekerheid of ondoorzichtigheid in financiële producten werd scherper geprijsd - meestal niet ten goede - maar we weten nog steeds niet of het ook voldoende is geweest. Ook dat is een teken van hoe weinig we er toen van begrepen hebben.

Alhoewel ik het het beroep niet kwalijk neem de dramatische SYSTEMIC consequenties van complexe financiële producten niet tijdig te hebben doorzien, vind ik het toch een jammerlijk gemiste kans geen verschil uit te hebben willen maken door de nevel en mist in haar eigen macro-controleomgeving aan de orde te stellen. Dus door te zeggen: toezichthouders, hoe haal je het in je hoofd? Nogmaals, veel observaties in de Survival Kit waren gebaseerd op gesprekken met beroepsgenoten! Systemic risk staat nu misschien beter op het netvlies. Of het beroep er nu echt iets mee gaat doen zullen we afwachten.

2. De in het verlengde van de eerste liggende tweede aanbeveling - 'vooral niet  doen alsof je financiële instrumenten begrijpt als de financiële industrie zijn eigen producten zelf ook niet begrijpt' - is geheel op dovemansoren gestuit. Zo'n aanbeveling was kennelijk beneden onze stand. Dat geld trouwens ook voor de academische wereld, waar ik nooit een tijdige waarschuwing van heb gehoord; biechtangst neem ik aan.

Ik denk dat deze situatie ons niet gauw weer zal overkomen. Maar we zijn nog te druk bezig de oude troep weg te werken om daar iets met zekerheid over te zeggen. Er zijn op toezichthoudersniveau al goede aanzetten het een volgende keer beter te doen. Maar de vraag of ze net zover zullen gaan als bij  kinderspeelgoed of medicijnen: ‘niets in de markt zetten zonder bijsluiter', is nog onbeantwoord.

3. De derde aanbeveling was om op te passen voor een te mechanistisch-kwantitatieve benadering van grote, kleine, en middelgrote cliënten (omdat de criteria daarvoor niet zijn gebaseerd op risico maar op balanstotaal/omzet) en waakzaam te zijn voor dubieuze off-balance sheet constructies, heeft ook geen tijdige weerklank gevonden. Maar de relevantie ervan is door de kredietcrisis wel duidelijker aan het oppervlak gekomen (SIV's en dergelijke).

Ik denk dat hier in termen van beroepsaansprakelijkheid nog de grootste bedreiging ligt. En ik ben benieuwd naar de reactie van het beroep op het recente in mijn vorige bijdrage genoemde uitstel door de SEC van een nieuwe eis van de FASB om deze financieringsconstructies alsnog (terug) op de balans te zetten.

Dat uitstel doet mij denken aan Japan in het begin van de jaren negentig: kop in het zand.

Volgende keer meer over de lotgevallen van de vier overige aanbevelingen uit het artikel.