Opinie 14 augustus 2008

Survival kit voor de derivatenwereld - een tussenstand (1)

Het is ongeveer vier jaar geleden dat ik mij voorbereidde op een speech voor de Accountantsdag 2004, over de fragiliteit van de wereldwijde financiële architectuur. En het is nu drie jaar geleden dat ik met mijn ex-Wereldbank-collega Dipu Ghosh besloot dat verhaal om te werken tot het artikel Survival kit voor de derivatenwereld (zie hier de Engelstalige versie).

Dit alles ter voorbereiding en bewapening voor tijden waarin de virtuele derivatenbomen - die tot de hemel schenen te kunnen groeien - onvermijdelijk onder hun eigen gewicht zouden bezwijken.

Welnu, dat onttakelingsproces is een dik jaar geleden voor iedereen zichtbaar geworden en nog in volle omvang onder ons. De grootste bomen worden nu gestut en gesteund door - in essentie - de belastingbetaler. Denk aan Wallstreet, maar ook aan Fannie Mae en Freddie Mac.

Voeg daar het mondiale bankwezen aan toe, dat via de speciale kredietfaciliteiten van Centrale Banken nog steeds chronisch bloedtransfusie krijgt toegediend - met ons geld, voor ons geld, maar zeker niet gratis en ook niet zonder aanzienlijke residurisico's, waaronder inflatie.

Het lijkt allemaal wel vier eeuwen geleden begonnen.

Voor een selectieve en sceptische reactie uit de pers, vlak na de Accountantsdag 2004, leze men Willem Middelkoop. Maar die was vriendelijker en zakelijker dan de incidentele reactie uit het beroep. Datzelfde beroep dat me op de eerste plaats geholpen had te begrijpen hoe fragiel de situatie werkelijk was.

Alhoewel ik mijn speech in 2004 de Amerikaanse huizenmarkt als mogelijke trigger had genoemd (niet als diepere oorzaak), was die uitspraak op dat moment louter speculatief. De echte prijsstijgingen moesten nog beginnen. Maar het systematisch zichzelf rijk rekenen was  toen al duidelijk  pervers aanwezig. De voorspelling over de huizenmarkt was dus echt geen rocket science. Je hoefde alleen maar je vingers te tellen.

Mijn uitgesproken bezorgdheid over diepere oorzaak, de SYSTEMIC risks die uit dezelfde euforie voortvloeiden, was minder gewaagd. We waren duidelijk bezig een onoplosbare vergelijking te borduren met te veel onbekenden. En zonder ownership en benul van de macrorisico's van deze microdynamiek, omdat men niet verder dan de eigen parochie hoefde en wilde kijken.

Dat geldt ook voor ons beroep. Zoiets kan niet duren, zo weten we nu weer allemaal.

Het recente bericht over de opschorting door de Financial Accounting Standards Board (FASB) van de maatregel - dus in feite van de waarheid in verslaggeving - om de facto verplichtingen alsnog op de balans te zetten, maakt ons er niet vrolijker op.

Hebben we nu echt NIETS geleerd? Het komt neer op een besluit om genereus en op zeer dubieuze gronden vijfduizend miljard dollar aan verplichtingen van de balans van (overwegend) financiële instellingen te houden. Business as usual dus, met terugwerkende kracht.

Is dit uitstel een eerste stap voor afstel? Het gaat hier om een door de SEC gesteunde uitnodiging tot collectieve window dressing, die ook het gezag van de FASB op sterk water zet.

Een goed moment dus, lijkt mij, om eens een gecomprimeerde tussenstand op te maken van de stand van zaken die drie jaar geleden werd aangesneden in het Survival Kit-artikel.

Daarover de volgende keer.