Opinie 08 mei 2008

'Met regels win je geen vertrouwen …' (reactie op Philip Wallage)

"Met regels win je geen vertrouwen", betoogde hoogleraar en KPMG-partner Philip Wallage gisteren in Het Financieele Dagblad. Jawel, professor, inderdaad.

Maar wat doe we nu met zo'n halve waarheid als een koe? Want ook met vertrouwen en met 'vertrouwen in vertrouwen' kun je het, in het belang van datzelfde vertrouwen, nog steeds niet zonder regels stellen.

Om tegen de achtergrond van een explosie van wantrouwen, zoals nu weer bij de kredietcrisis, te suggereren dat het allemaal zonder verdere regelgeving opgelost kan worden, is wel erg makkelijk.

Het gaat bij de huidige crisis niet alleen om perverse prikkelsystemen vanuit Wallstreet c.s. en om het niet naleven van bestaande regels, maar ook om mistige en ongereguleerde financiële producten. En om onvoldoende 'verantwoordingseffectieve' governance-architecturen. Ergo, het ging en gaat bij deze crisis ook, objectief en structureel, om vergelijkingen met te veel onbekenden, zowel op micro- als macroniveau.

Het resulterende vacuüm wordt dan gemakkelijk ingevuld en geëxploiteerd door hen die daar brood in zien. En dat kun je niet alleen oplossen door een politiek dictaat van "meer vertrouwen". Dat is namelijk ongeveer hetzelfde als water tot wijn verklaren.

Ook de academische wereld ('Academia') heeft afschuwelijk gefaald om in deze situatie - die in feite zo klaar als een klontje is - een eigen en tijdige signalerende rol te spelen.

Natuurlijk is hardwiring van controls zonder bijpassende softwiring (soft controls) een futiele onderneming, zoals Wallage opmerkt. En natuurlijk is de wet van de verminderde meeropbrengsten ook van toepassing op regelgeving. We onderkennen dat allemaal al sinds de geboortejaren van COSO, zo'n vijftien jaar geleden.

Toch schijnen we nooit te leren hoe we effectief en daarmee geloofwaardig met die wetenschap moeten omgaan, op micro- noch macroniveau. Waarschijnlijk vanwege de perverse (financiële) prikkelsystemen bij alle acteurs.

De roep ex cathedra om vertrouwen als het nieuwe cement van een oude architectuur, verwordt dan tot een wat te makkelijke combinatie van ‘het paard achter de wagen spannen' en het beest vervolgens aan te sturen met populistische strijdkreten als 'goed vertrouwen doet goed volgen'.

Dat brengt ons niet ver.

De kracht van de in Nederland vaak getrompetterde voorkeur voor een principe- boven een regelgedreven samenleving, is tegelijkertijd haar zwakte: Als we het al met elkaar over iets eens kunnen worden - dan moeten we wel eerst over zo'n veertien politieke partijen heenstappen - dan zijn we het vaak alleen maar ‘in principe' met elkaar eens; dat bekende onderhuidse voorbehoud dat zo vaak sluipenderwijs ‘de strekking van onze verklaring teniet doet'.

Om een principegedreven constellatie principieel/integer te laten werken, heb je 'in principe' mensen met principes nodig. Maar die principes smelten in de regel als sneeuw voor de zon (waar dan ook) zodra de gelegenheid tot méér geboden wordt.

Zo'n gelegenheid is en werd tot voor kort structureel geboden in het reguleringsgeheel van de financiële markten, dat te zwak was voor de krachten die het losmaakte. Vandaar dat wederzijdse wantrouwen dat nu de banken en markten blijft achtervolgen.

Nee, de kerntaak van de informatie-integriteitsindustrie - en het accountantsberoep maakt daar deel van uit - is 'de koe in de kont kijken'. Daar zijn afdoende regels voor nodig, in het belang van (en afgestemd op het fysiek en het gedrag van) die koe, de kijker en de gebruikers. En, inderdaad, ook ten behoeve van de duurzaamheid van hun onderling vertrouwen.

Dat geldt te meer tijdens dagen waarop we het allemaal (even?) niet zien zitten. Geen melkkoe die daar anders over denkt.