Opinie 29 december 2008

Parlementaire Enquêtecommissie Kredietcrisis: Samenvatting Conclusies Accountantsberoep (1)

Het is december 2011. De eind 2009 ingestelde Parlementaire Enquêtecommissie Kredietcrisis heeft zojuist haar concept eindrapport gepubliceerd. Opdracht was onder meer om de rol van de financiële poortwachters - waaronder accountants - te belichten. En om remedies aan te dragen om eenzelfde calamiteit in de toekomst te voorkomen. Deel 1 van de in het rapport opgenomen Samenvatting Conclusies Accountantsberoep.

De Commissie is dankbaar voor de open en uitgebreide voorlichting die het van de zijde van het accountantsberoep heeft gekregen over haar taakopvatting, haar instrumenten (met name de verschillende typen accountantsverklaringen) en haar middelen en mogelijkheden om tot een goedkeurende verklaring te komen, alsmede situaties te identificeren waarin niet-goedkeurende verklaringen van toepassing zijn. Tevens is informatie verstrekt over de risicobepalingen en eigen actie van controlerend accountants in het onderbouwen van hun conclusies. 

De Commissie heeft met interesse kennisgenomen van de uitgebreide literatuur en instrumentele ondersteuning van praktiserend accountants voor met name het bepalen van de zogenoemde zachte controle- en risicofactoren. Tevens is kennisgenomen van uitgebreid empirisch onderzoek en case studies naar gedragsbepalende factoren die daar aan ten grondslag liggen. Deze factoren kunnen van grote invloed zijn op het doorbreken van de integriteit van de formele organisatie, en maken het mogelijk om doorbrekingen van de betreffende beheers- en controlesystemen tijdig te herkennen. 

Het hart ervan wordt gevormd door een beheers/controlefilosofie, genaamd COSO: een indringend stelsel van organisatorisch gedragsbepalende analyses en feitenonderzoek, intern and extern, begin jaren negentig ontworpen als antwoord op de voorlaatste grote Amerikaanse kredietcrisis, de zogenoemde Savings and Loan-crisis. 

De Commissie was na afloop van de presentaties van het beroep zo onder de indruk dat zij zich nog meer dan voorheen afvroeg: Maar waarom heeft dat alles niet gewerkt voor en tijdens de kredietcrisis? Waarom hebben we toen nooit iets anders gezien dan standaard goedkeurende verklaringen? Vooral gezien het feit dat grote banken korte tijd daarna slechts met staatssteun op de been konden worden gehouden. 

De Commissie, de aandacht beperkend tot het systeemgedreven, (dis)functioneren van het accountantsberoep als geheel, op macroschaal, plaatst daarbij de volgende observaties c.q. vragen, en geeft daarop de volgende antwoorden: 

1. Het accountantsberoep is een onmisbare schakel in ons macrostelsel van 'checks and balances' met een wezenlijke bijdrage - binnenskamers en daarom vaak ongezien (wij geloven het beroep graag op haar woord) - aan de integriteit van het financiële verantwoordingsproces van economische eenheden. De vraag is echter niet of het beroep een bijdrage levert maar of die bijdrage voldoende is, zelfs wanneer de lat op het laagste niveau wordt gelegd: een specifieke en gedeelde zorgplicht voor het ordelijk functioneren van de financiële markten. Het beroep speelt daarin een (tweede) bevestigende rol van verdedigingslinie, nadat eerst de primaire bestuursverantwoordelijkheid door gecontroleerde organisaties zelve is genomen.

De Commissie erkent hierbij expliciet dat het accountantsberoep, waarschijnlijk en  per saldo, in haar routine, procesgedreven uitvoering van haar functie het financieel systeem tegen erger heeft beschermd.

[JM: De overige observaties, conclusies en aanbevelingen van de Parlementaire Enquêtecommissie Kredietcrisis volgen binnenkort in de delen 2 en 3 van deze samenvatting.]