Nachtboek NIVRAA-voorzitster 2011 (Slot): Afscheid en parlementaire enquêtecommissie
Elske Patinama (46), voorheen AA en nu RAA, is sinds 1 januari 2010 voorzitster van het nieuwe Nederlands Instituut van wettelijk erkende accountants (NIVRAA). Dit instituut is het resultaat van een door wetgeving in 2009 gedwongen huwelijk tussen NIVRA en NOvAA. Met enige regelmaat noteerde zij het afgelopen jaar in een ‘nachtboek' haar gedachten over de actualiteiten rond het accountantsberoep zoals die anno 2011 dag in dag uit op bestuursvoorzitters afkomen. De laatste aflevering, nummer 19.
18 december 2011: Ik dacht even heel naïef dit nachtboek te kunnen laten liggen tot volgende week en het dan definitief af te sluiten met een verslag over mijn afscheidsreceptie als voorzitster NOVRAA 2010/2011. Maar ik kreeg vanavond onverwachts en onreglementair voorinzage in het Concept Eindrapport Parlementaire Enquete Commissie Kredietcrisis, de hooggekalibreerde Kamerbrede commissie die na eindeloos politiek soebatten eind 2009 is ingesteld.
Doel: de grondoorzaken van de kredietcrisis uitbenen, de rol (en non-rol) van de financiële poortwachters - waaronder accountants - belichten, het overheidsantwoord voor en tijdens de crisis evalueren, en de maatschappelijke kosten en baten van het overheidsingrijpen in kaart te brengen.
En ook, zeer belangrijk voor ons beroep, remedies aandragen om ons Nederlandse wereldje in de toekomst te beschermen tegen eenzelfde calamiteit. Want we blijven denken dat Nederland voor zichzelf nog de dienst uit kan maken.
Het is een adembenemend verhaal geworden, ongebruikelijk verfrissend geschreven in de stijl van het 9/11-rapport van het Amerikaanse Congres . Het leest als een detective met vele citaten, suspense, intrige en Pavloviaanse reacties, en het gaat ambtelijke taal uit de weg. Stijl "cutting the crap", zodanig dat het sommige van onze wildere jongens en meiden op Accountant.nl zelfs bleek doet afsteken.
Het enige wat ontbreekt is een hoofddader. Maar wie dat verwacht is niet goed bij zijn hoofd.
De gekozen stijl heeft wel meer dan gebruikelijke consequenties voor ons beroep. Het maakt ons maatschappelijk mandaat en de wijze waarop we er mee omgaan toegankelijker dan ooit voor de gemiddelde burger. En toont daarmee onverhuld onze de facto bijdrage, het gebrek daaraan en - soms schrijnend, soms unfair - ons ontwijkende gedrag op sommige ook zeer inhoudelijke zaken.
Dit rapport gaat ongetwijfeld gevolgen hebben voor het zakelijk en maatschappelijk model van de beroepsuitoefening in haar kerntaak, de attestfunctie. De commissie besloot al vroeg om louter te focussen op die controletaak. En alle accountancyfranje - van adviesfunctie tot optredens in reality shows en schoonheidswedstrijden - te behandelen als niet meer dan lastige stoorzenders die afleiden van de essentie van onze wettelijke hoofdtaak. Over vooringenomenheid gesproken?
Ik moet het allemaal nog laten bezinken, maar plak de samenvattende conclusies over ons beroep maar vast op mijn nachtboekpagina van 22 december 2011, als het parlementair rapport officieel verschijnt.
Al lezende realiseer ik me dat ik op mijn afscheidsreceptie volgende week wel wat soberder gekleed moet gaan, en ook de mission completed-toonzetting van mijn speech wat moet temperen. En misschien de champagne vervangen door een ijskoude discount Pino Grigio. Wellicht passen Nederlandse kaashapjes en ‘frikadel coupee' ook beter dan zalm bij de nieuwe, ingetogen tijdsgeest voor ons beroep, zoals die omineus maar niet zonder nieuwe kansen wordt aangekondigd in dit onverdroten parlementair verslag.
Het accountantsberoep komt er van alle financiële poortwachters overigens relatief nog het beste uit. Als enige had het beroep in ieder geval vroegtijdig de mogelijkheid van een systemic crisis in het openbaar debat gebracht, merkt de Commissie op. Maar het is ook een litanie van gemiste kansen.
Dus wordt de regering gevraagd om binnen zes maanden alternatieve bedrijfsmodellen uit te werken voor het accountantsberoep. Modellen die meer effectiviteit garanderen in de signaalfunctie, op zowel micro- als macro(systemic)-niveau. En die perverse prikkelsystemen - samenhangend met uitvoering van een publieke functie in commerciële setting - minimaliseren. En waarbij geen optie, inclusief nationalisering, wordt uitgesloten.
Pikant, en gevaarlijk, is het voorstel om ook een bedrijfmodel uit te werken dat uitgaat van de veronderstellingen die door het beroep zelve zijn aangevoerd ter verdediging van haar rol in deze kredietcrisis: "Nicht gewusst, nicht gesehen, nicht verantwortlich." Kortom, zoals de Commissie deze verdediging sardonisch samenvat: "Operatie geslaagd, patiënt overleden".
Dat wordt dan wel een verschraald beroep. Dat dan ook werkt tegen Hema-prijzen!?