Twee vragen voor komende Accountantsdag
Een tien met een griffel. Dat is het rapportcijfer van de president van de Nederlandse Rekenkamer Saskia Stuiveling - tegenwoordig ook een welkome no-nonsense moeder des vaderlands in de raad van advies van het NIVRA - voor de wijze waarop Nederland zijn financiële staatshuishouding voert.
Zo'n gouden plak, met diamant, laat haar weinig wisselgeld in het geval van onvermijdelijke incidenten, die we ongetwijfeld ook nog zullen krijgen in het beheer en de afrekening van ‘s Rijks schatkist.
Dat is moedig, vooral omdat we weten dat beroepscriticasters bij ieder financieel schandaal aanleiding zullen zien om het hele systeem weg te generaliseren. Maar de president is moediger geweest, en gaf ere aan wie ere toekomt. Extra voorzichtigheid zou ook onheus zijn geweest tegenover diegenen in en om den Haag die jarenlang hebben gewerkt om het zover te brengen.
Op het gevaar af van Neerlanditis te worden beschuldigd - in de zin van onze neiging onszelf nog wel eens te overschatten - zou ik er nog iets aan toe willen voegen: De Nederlandse financiële poortwachters van rijksmiddelen, zij die binnen de muren staan én zij die de tweede verdedigingslijn vormen (de Rekenkamer), onderscheiden zich ook bij uitstek in een duw-en-trekwerk-voorbeeldfunctie om andere landen mee te krijgen. En wel op niveau: namelijk door de eigen nek uit te steken.
Bijvoorbeeld in het pushen van de lidstaatverklaring, die vele andere EU-landen zo zwaar op de maag ligt. We doen dat op een zeer professionele en misschien nog wat te overdadig diplomatieke manier.
De tegenstanders van die verklaring hebben en nemen nog steeds de ruimte om geen verantwoording af te hoeven leggen en uit te leggen wat er nu precies tegen zo'n lidstaatverklaring is. Hetgeen leidt tot vermoeiend schaduwboxen.
Zo'n professioneel onderbouwde repliek, in aanvulling op de vele politieke njets, zou heel wat duidelijkheid brengen. Dat zien deze tegenstanders zelf ook verdomd goed. Vandaar waarschijnlijk dat ze zo moeilijk op het spreekgestoelte zijn te krijgen om een samenhangend verhaal contre te brengen. Gewoon de EU-begroting blijven boycotten is makkelijker!
Ik heb wel twee vragen die ik voor de komende Accountantsdag van 26 november 2008 zou willen stellen.
Ten eerste: Zowel de ontwikkelingsgelden als onze EU-bijdragen zijn structureel belast met een controleomgeving die grote risico's in zich dragen voor mismanagement en corruptie. Het controlestelsel van de EU wordt nog steeds gesierd met een de facto afkeurende verklaring. En de controlestelsels van ontwikkelingslanden zijn gatenkaas, ook wanneer onze eigen gewaardeerde controleurs die kaas - ongetwijfeld alleen de kaas - te zien krijgen.
Zou het geen aanbeveling verdienen om in de Rijksverantwoording en certificering door de Rekenkamer hier expliciet een (axiomatisch) voorbehoud voor in the bouwen? Zoiets als: "Deze bestedingen hebben een per definitie hoog risico profiel; we doen ons best, maar begrijp dat we alleen zien wat we zien?"
Daarmee zouden we de suggestie wegnemen dat wij vanuit Nederland in staat zijn om uit een omelet een kip te braden.
Mijn tweede vraag ligt me al sinds de kredietcrisis op de maag en gaat over de fiscale winstbepaling en fiscale controle op complexe financiële instrumenten en constructies. En daarmee over de volledigheid van de belastingopbrengsten. Deze constructies lopen in dezelfde miljarden als de bail out-programma's van de regeringen, en de winst en/of verlies(-attributie) ervan kan met één enkele muisklik eeuwig de wereld worden rondgesluisd.
Ik heb nooit goed begrepen hoe nationale belastingdiensten zulke producten en constructies wél hebben begrepen, terwijl we nu weten dat de makers ervan - en hun controleurs - toegeven er zelf inhoudelijk verdomd weinig van te hebben gesnapt. Of zelfs te hoeven of willen snappen, zolang er in de transactieketen nog één idioot was te vinden die hen het product weer uit handen wilde nemen.
Tijd dus voor verheldering en kruisbestuiving door onze overheidscollegae in onze vakbladen.
We zouden er nog heel wat van kunnen leren.