Opinie 10 oktober 2008

Muisstil

Op deze site wordt een leuk en heftig debat gevoerd onder de bijdrage 'Bord voor de kop' van Marcel Pheiffer. Het is een rauw schot op het beroep, teneinde een debat open te breken over de structurele input (if any­) van accountantskantoren - voor, gedurende en na de huidige crisis. En het wordt spannender nu er op zijn speelveld een anonieme (‘Zoost') keeper is verschenen.

Parallel loopt een poging van Tom Nierop om ook onze professoraal getitelde collega's uit hun toga te lokken. Helaas zijn onze accountancyprofessoren waarschijnlijk nog bezig bij te komen van de opening van het academisch jaar, dus de ‘tegenpartij' is nog niet komen opdagen. 

Ik heb nogal persoonlijke ervaring met het niet muisstil zijn. Mijn uitspraken worden nogal al eens ‘guitig' gepareerd met de dooddoener ‘the Mouse that roared', dat bespaart uitwisseling van inhoudelijke argumenten. 

Ik beperk me hier tot het citeren van Marcels ‘gemaskerde' tegenspeler 'Zoost', die heel nuttig de ernstige commerciële bedenkingen naar voren brengt tegen een te proactieve rol van accountantskantoren, ook wanneer deze crisis (hadden) zien aankomen. 

"Probeer je eens voor te stellen dat accountantskantoor X een persbericht had uitgedaan in 2004", stelt hij retorisch. En komt dan met een scenario dat inderdaad iedere angsthaas grote schrik zou aanjagen 

Welnu, ter verdediging van de gumption van het NIVRA - met al zijn leden en kantoren met ieder hun eigen belangen - is het belangrijk hier op te merken dat het NIVRA me op de Accountantsdag 2004, in tegenwoordigheid van de pers en de minister van Financiën, een publiek platvorm heeft aangeboden als spreker, zonder enige voorwaarde vooraf over wat ik daar zou zeggen. 

Dat platvorm heb ik substantieel gebruikt - misbruikt volgens sommigen - door een impopulaire waarschuwing te doen uitgaan voor de crisis die zich nu voor onze ogen ontvouwt. Het was weliswaar geen kantoor- of NIVRA-persbericht, maar niettemin rapporteerde Het Financieele Dagblad er de volgende dag (3 december 2004) het volgende over:

Derivaten gaan expertise accountant te boven

Van onze redacteur

Accountants hebben geen notie wat er precies gebeurt in de wereldwijde handel in derivaten. "Zeven triljoen dollar aan transacties bestaande uit uitwisselingen van risico's tussen partijen waarbij we eigenlijk niet weten wie wanneer het risico neemt of wie wanneer de winst neemt."

Deze waarschuwing hield de expert Jules Muis gisteren duizend aanwezigen voor op de Accountantsdag. Muis is oud-voorzitter van accountantsorganisatie NIVRA, oud-directeur-generaal interne accountantsdienst van de Europese Commissie en oud-vice-president van de Wereldbank.

Muis: "Als we niet weten hoe de winstnemingen op derivaten tot stand komen, lopen we een onverantwoord risico. Dat zal ons zwaar opbreken.'

Muis ziet het controlegat bij derivaten als 'de grootste bedreiging' van de financiële stabiliteit. 'De verslaggeving van derivaten is mijn grootste zorgenkind. Daar is een nieuwe economie ontstaan. Als we hier geen goede verslaggevingsstandaarden voor hebben, gaat het een keer fout. Als we niet weten hoe winsten op derivaten ontstaan, dan vormt dat lucht in de jaarrekeningen van ondernemingen. (...) Je kunt de pompstations niet volgen die het geld rondpompen. (...) Je moet bijna genetisch ingenieur zijn om nog te kunnen zien wat er nu gebeurt.'

Muis vreest dat met de gebrekkige derivatencontrole 'een bubble' als op de huizenmarkt of bij de internethype kan ontstaan. "Ik zeg niet dat die bubble er nu is. Ik zeg dat we het niet weten."

Hij trekt een parallel met de Oost-Aziatische implosie in 1998. "Die ontstond ook door slechte of ontbrekende controle- en accountingstandaarden."

Muis 'betreurt het enorm' dat de Europese Unie geen consensus kan bereiken over een standaard voor derivatenaccounting. "Dat maakt me nerveus."Een oplossing verwacht Muis niet van de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) of van het Financial Stability Forum: 'Laterale organisaties waar niemand verantwoordelijk is.'

Muis uit zijn zorg vlak voor de invoering in 2005 van de IFRS-verslaggevingsregels waarbij opties tegen marktwaarde moeten worden geboekt.

We kunnen achteraf betreuren dat mijn 2004 verhaal niet beter verpakt door een accountantskantoor naar buiten is gebracht. Of als officiële NIVRA Conferentie Paper. Maar ik waag te betwijfelen of dat de oorverdovende stilte die op dit klip en klare persverslag is gevolgd, eerder zou hebben doorbroken. Daarvoor zijn de dollartekens te diep gebrand in de ogen van de financiële voetbalclub: spelers, bestuur, en de KNVB-toezichthouders van deze wereld incluis. 

Toch betekent dat niet dat we niet veel proactiever kunnen zijn in onze systemic waarnemingen en uitingen. Dit is recentelijk nog eens benadrukt door NIVRA-directeur Gert Smit, met zijn prachtige observaties over 'locale sufferdjes', en iets recenter de voorzitter van PwC UK en mijn reactie daarop 

Tijdens de komende Accountantsdag 2008 hebben we binnenkort weer de minister van Financiën op bezoek. Nee, ik ga nu niet voorstellen om Wouter Bos eens te vragen wat Financiën destijds precies met die opmerkingen van 2004 heeft gedaan. 

Maar nu hij (net als zijn buitenlandse collegae) tevens de facto ceo en voorzitter van de raad van commissarissen is geworden van een flink aantal Nederlandse financiële instellingen, is een uitgestrekte accountantshand hoe hem daar in deze turbulente tijd bij te helpen - buiten de standaard accountantsverklaringen - wel het minste wat van een zichzelf respecterend en vooruitkijkend beroep kan worden verwacht. 

Over vrijheid van meningsuiting binnen het beroep heb ik nooit geklaagd. Maar over het gebruik daarvan, en de hardnekkige bijziendheid van het beroep, blijf ik wel grote zorgen houden.