Opinie 17 oktober 2008

Fair value is fair, ook in slechte tijden

Jaap ten Wolde stelde in het Financieele Dagblad van 2 oktober 2008 dat accountants zich met spoed dienen te beraden op een alternatief voor fair value. Ook Jan van de Poel (zie deze opinierubriek) bepleit iets dergelijks. Naar mijn mening is er echter niets mis met fair value, al kan het natuurlijk altijd nog beter, zoals ik reeds eerder heb beschreven.

Nog even voor de duidelijkheid: accountants stellen geen waarderingsregels op, maar controleren of ondernemingen zich aan de regels hebben gehouden. Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen moeten zich houden aan de door de Europese Commissie goedgekeurde regels van de International Accounting Standards Board (IASB). Het pleidooi van Ten Wolde zou dan ook moeten worden gericht aan de IASB en niet aan de accountants.

Is er wat mis met de waarderingsregels? Kun je eisen dat je alleen de waarderingsregels mag toepassen als deze een gunstig beeld laten zien? Natuurlijk niet. De waarderingsregels zijn ontworpen voor alle omstandigheden. Door gebruik te maken van fair value wordt onder alle omstandigheden getracht een zo goed mogelijk beeld te geven van de waarde van de onderneming.
Dit betekent niet dat je alles op 'dagwaarde' moet waarderen. Was het maar zo simpel. IAS 39 bevat de regels over hoe financiële instrumenten moeten worden gewaardeerd. Er worden vier categorieën van instrumenten onderscheiden met voor elke categorie een andere waarderingsmethodiek:

• Fair value through profit or loss
• Loans and receivables
• Held to maturity
• Available for sale

De classificatie is afhankelijk van de intentie van het management. Zijn zij van plan het actief op korte termijn te verkopen, dan geldt de eerste categorie. Zijn zij van plan de obligatie tot het einde van de looptijd aan te houden, dan geldt de derde categorie.

Iedere categorie heeft zijn eigen waarderingsmethode. Voor de eerste categorie is dat in veel gevallen fair value, voor de derde categorie is dat in veel gevallen de geamortiseerde kostprijs. Een langetermijnbelegging wordt niet tegen dagwaarde gewaardeerd.
Het door de IASB ontwikkelde waarderingsstelsel is te uitgebreid om in deze reactie uiteen te zetten, maar duidelijk is dat niet alles tegen dagwaarde wordt gewaardeerd.

IAS 39 bleek vrij rigide te zijn op het gebied van herclassificatie. Ter voorkoming van cherry picking was het bijna onmogelijk om je instrument vanuit een categorie over te hevelen naar een andere categorie. Daarom heeft de International Accounting Standards Board (IASB) op 13 oktober 2008 een aantal wijzigingen in IAS 39 (onmiddellijk) in definitieve vorm gepubliceerd. Deze zorgen ervoor dat herclassificatie van bepaalde financiële instrumenten in bepaalde situaties nu wel wordt toegestaan, bijvoorbeeld in de huidige ‘buitengewone' omstandigheden.

Deze herclassificaties waren onder US GAAP reeds mogelijk. Daarnaast heeft de IASB op 14 oktober 2008 in een persbericht uitgelegd hoe moet worden omgegaan met een fair value waardering bij een inactieve markt.

Natuurlijk ontken ik niet dat de invoering van fair value geleid heeft tot meer schommelingen in het resultaat en de daarmee verband houdende solvabiliteit van banken. Toen alles nog koek en ei was, lieten banken meer positieve resultaten zien. En wellicht namen ze hierdoor meer risico's. Onverantwoord hoge risico's. En daardoor moet men nu op de blaren zitten.

Zou dit anders zijn geweest als IAS 39 niet zou zijn ingevoerd? Nee. Ook de oude waarderingssystematiek zou hebben geleid tot het afboeken van de waardeloos geworden investeringen en dus tot een verslechtering van resultaat en solvabiliteit.

Hoe had de kredietcrisis kunnen worden voorkomen? Minder graaien, minder risico's nemen en een groter potje vormen voor slechtere tijden. Een andere waarderingssystematiek had zeker niet het faillissement van banken kunnen voorkomen.