Opinie 07 oktober 2008

Accountancyhoogleraren, het is nu of nooit

De wereld is gevangen in een financiële crisis van ongekend formaat. Politici, journalisten, (ex-)bankiers, toezichthouders, academici en professionele deskundigen praten en schrijven dagelijks over hoe dit heeft kunnen gebeuren en hoe een volgende crisis kan worden voorkomen.

Met één opvallende uitzondering: accountants. Die houden zich doodstil. Zelfs de hoogleraren onder hen. En dat is extra opvallend, want van hoogleraren mag  je qualitate qua iets verwachten.

Sterker, al tijdens de promotie tot doctor - en ook de meeste accountancyhoogleraren zijn dat tegenwoordig - wordt de maatschappelijke verantwoordelijkheid benadrukt. Zo spreekt bij de Universiteit van Amsterdam (zie bijlage 5 van het promotiereglement) de promotor de promovendus aan het slot van de promotie toe met de woorden: "Waardeer de verkregen waardigheid als een eervolle onderscheiding en een gewichtig voorrecht en vergeet dan ook nooit de verplichtingen die zij u oplegt jegens de wetenschap en de samenleving!"

De Nederlandse accountancyhoogleraren houden zich, op een zeldzame enkeling na, echter collectief stil. Alsof het beroep op geen enkele manier te maken heeft met wat zich heeft voltrokken. Hetgeen zou betekenen dat zijn rol in de financiële wereld irrelevant is. En dat zullen ze toch niet bedoelen?

Ondertussen komen de accountants wel degelijk langzaam in beeld. Bijvoorbeeld in Amerikaanse en Britse weblogs, maar voorzichtig ook in Nederlandse kranten.

Onvermijdelijk komt op enig moment de cruciale vraag: Als accountants, die er met hun neus bovenop en middenin hebben gezeten, niet waarschuwden voor de zich opstapelende risico's bij financiële instellingen, wat hebben we dan eigenlijk aan ze?

Al in 2004 op de Accountantsdag, in 2005 in 'de Accountant' en daarna in zijn weblogs (bijvoorbeeld deze) heeft Jules Muis het beroep opgeroepen tot een proactieve, signalerende rol.

Reacties bleven vrijwel uit, waarmee een enorme kans is gemist om het beroep als 'poortwachter' op een positieve manier op de kaart te zetten. Dat Muis' voorstel niet irreëel was, blijkt wel uit het feit dat nu de crisis eenmaal voluit is losgebarsten, ook de nieuwe Britse PwC-baas oproept om over een early warning system te gaan nadenken. NIVRA-directeur Gert Smit schreef in september 2008 iets soortgelijks, in breder verband. En op deze website klinken inmiddels ook oproepen in die richting.

Maar van de hoogleraren wordt nog immer niets vernomen. Over de mogelijke oorzaken daarvan is hier wel eens eerder iets gezegd. Een van de verbazingwekkendste ervaringen was de poging van 'de Accountant' in maart 2008 om grote accountantskantoren - hoofdwerkkring van veruit de meeste hoogleraren - een visie te ontlokken over de door vele banken van de balans gehouden special investment vehicles (SIVs). Dat stuitte op dooddoeners als "nu niet opportuun".

Als analyses, visies, ideeën en initiatieven nu nog steeds niet 'opportuun' zijn, dan zullen ze dat ook nooit meer worden. De tijd dringt. Nog langer stil blijven betekent het definitieve demasqué van accountancy als serieuze academische discipline.