Opinie 05 oktober 2007

Rating agencies gewikt en gewogen

'Where were the auditors?' is de stereotype vraag die decennialang werd gesteld als het beroep het even, of structureel, of alleen maar vermeend, liet afweten. Lange tijd werd het antwoord op die vraag - meestal sterk vertraagd, met een nuttige maar frustrerende afkoelingsperiode - in de rechtszaal beslist; of onbeslist gelaten.

Jules Muis

En de beroepspijn werd dan weer snel vergeten, tot het volgend schandaal. Of, zoals in het geval Arthur Andersen, werd een dodelijke blijkende rechtsuitspraak in hogere instantie verrassend teruggedraaid. Het was een overwinning bezwaard met het beperkt curatief effect dat uitgaat van het opwarmen van stoffelijk overschotten: Operatie geslaagd, patiënt blijft overleden.

Tot 2000 voerden accountancyschandalen tot meestal niet meer dan fragmentarische bijstellingen in regelgeving of beroepsinstrumentarium; zelden tot structurele mutaties. Na 2000 moest het beroep onder het cumulatief geweld van te weinig goede antwoorden op te veel goede vragen buigen voor de publieke en politieke druk, en werd zelfregulering van het beroep kaltgestellt en extern toezicht de norm.

Anno 2007, met de recente subprime-crisis, liggen niet de accountants maar - heel begrijpelijk - de rating agencies in de eerste vuurlijn. Of dat fair is zal de toekomst uitwijzen.

De rol van toezichthouders zelve is nog maar marginaal en erg beleefd in beeld gekomen. Je vraagt de brandweer ook niet nu eerst eens uit te leggen hoe dat nu zit met haar brandpreventieverantwoordelijkheden, als het huis nog in brand staat. Diezelfde relatieve en tijdelijke rust geld momenteel ook voor het accountantsberoep. Maar reken maar dat de vragen zullen komen.

Er zijn, zo is wel eens geteld, bijna zestig rating agencies in de wereld, waarvan de Amerikaanse grote drie - Standard & Poor's, Moody's en Fitch Ratings - het meest bekend en bij verre dominant zijn. Ook vanwege hun (wettelijk erkende) cruciale rol als kwaliteitsbepalend referentiepunt in de ordelijke werking van financiële markten.

Hun relatie met het accountantsberoep is drie dimensionaal: Als afnemer van ons microproduct en als toeleverancier van hun eigen macro en micro - nogal fijnmazige, (ieder zijn eigen taal) - geloofwaardigheids uitspraken. En als controlecliënt.

Het onderscheidend instrumentarium van de rating agencies, de ratings zelve, is meer risicoprofiel genuanceerd dan het verklaringenstelsel van accountants, met hun, naar verhouding botter menu, overwegend leidend tot AAA-uitspraken. Desondanks zijn rating agencies er niet in geslaagd hun eigen verwachtingskloof verstandig en overtuigend te managen. De kritische vragen over hun functioneren zijn niet van vandaag maar gingen al crescendo tijdens de Enron/dot.com cs affaires.

Laten we luisteren naar een openbarende gedachtenwisseling tijdens de Amerikaanse Senate Hearings van 26 september 2007 (zoals Lynn Turner, ex-accountant van de SEC het opviel) bij het grillen van huidige chairman Cox van dezelfde SEC, de Amerikaanse instantie die is belast met het toezicht op de US-rating agencies.

De kritische toon is nog mild in vergelijking met de robuuste veroordelingen van de rating agencies elders recentelijk gedaan, onder meer door Allen Greenspan. (Better late than never). Maar het toont ook de povere rol van toezichthouders zelve.

N.B.: de Amerikanen zijn even handig in cutting the crap als dat uitkomt, als in het omzeilen ervan als dat beter uitkomt. In het volgend citaat gaat het er eerder om de politieke verantwoordelijkheid van de SEC te tarten, eerder dan de rating agencies zelve.

Senator Reed. "The possibility exists, given that scheme, that if they are reasonably capitalized and their operations are funded at an adequate level, and there are no overt conflict of interests, et cetera, but they are consistently wrong in their ratings, they would still pass your test."

Chairman Cox. "I think that is theoretically correct. One wonders, however, if we are doing a much better job of providing transparency, how long that would last in the marketplace. How much can you charge for being wrong every time?"

Senator Shelby. "I appreciate that. We all, I believe, realize that there is something gone wrong here in the rating agencies. Chairman Cox, would you support the forfeiture of an NRSRO status (Nationally Recognized Statistical Rating Organization, JM), either for all securities or a class of securities, by rating agencies that fail to satisfy minimum accuracy standards? There is some bad stuff out there."

Etc. etc.

Dit is nog maar het obligate en gentlemanly begin, een eerste stap in een ongetwijfeld lange lijdensweg met nog vele stations, het ondervragen van de figuranten in de ontluisterende subprime-zaak, en het ondervragen van de ondervragers. Als weken, wie weet maanden, banken niet meer elkaar op reguliere vertrouwenstermen willen lenen is er iets dieps rotten in the State of the Financial Markets.

Steroid euforie vanwege renteverlagingen en de tijdelijk nuttige maar verdovende werking van centralebankinjecties, doen daar weinig aan af. Tenzij ik me wel erg lelijk vergis, zal 2007 bekend komen te staan als het jaar van een globale paradigm shift in de wijze waarop de financiële markten en hun acteurs, inclusief hun toezichthouders, zaken doen, georganiseerd zijn, en verantwoording moeten afleggen; in de nationale, regionale en globale financiële architectuur. Tenzij we prefereren, of het risico willen nemen, de geschiedenis nog een kans te geven zich op dezelfde gebleken zwakheden te herhalen.

De rating agencies, onze collega-handelaren in andersmans geloofwaardigheid, hadden alleen maar naar de lotgevallen van ons accountantsberoep hoeven te kijken om te leren hoe langzaam maar zeker keurmerkinflatie en belangenconflicten - een te sterkte adviesrol naast een certificerende - bij voldoende kritische massa, fnuikend kunnen zijn. En een moeizaam opgebouwde geloofwaardigheid voor jaren van de tafel kunnen vegen.