Nieuws Vandaag

AFM wil dat accountants beter controleren op frauderisico's: 'de volgende keer blijft het niet bij waarschuwen'

Accountants geven in hun wettelijke controles aandacht aan frauderisico's. Maar volgens de Autoriteit Financiële Markten (AFM) zijn de daarmee samenhangende controlewerkzaamheden vaak onvoldoende specifiek en te weinig diepgaand. Daardoor kan fraude mogelijk over het hoofd worden gezien. Na drie waarschuwingen moeten accountantskantoren nu echt actie gaan ondernemen, aldus de AFM.

Dat zegt de toezichthouder bij de presentatie van een nieuw rapport over door accountants uitgevoerde controlewerkzaamheden bij frauderisico's. De AFM onderzocht hiervoor 32 wettelijke controles van jaarrekeningen. Bij twee derde van de onderzochte controles bleken de controlewerkzaamheden op een of meer frauderisico's onvoldoende, stelt de AFM.

Onderzoek

Het AFM-onderzoek had betrekking op dertien accountantsorganisaties, waarvan drie oob-organisaties en tien reguliere vergunninghouders. Bij elk van de drie oob-kantoren werden vier controledossiers getoetst, waarvan er steeds twee betrekking hadden op controles van oob-organisaties. Bij de tien reguliere vergunninghouders werden telkens twee wettelijke controles getoetst.

Hoewel de AFM benadrukt dat de getoetste controles willekeurig geselecteerd zijn door de toezichthouder, werd wel gekozen voor wettelijke controles waarbij meerdere verschillende frauderisico's zijn geïdentificeerd, zoals toegelicht door de accountant in de fraudeparagraaf van de controleverklaring. Ook bekeek de AFM een aantal groepscontroles. Per wettelijke controle selecteerde de toezichthouder minimaal twee frauderisico's.

Bevindingen

Bij zes van de in totaal twaalf dossiers van de drie getoetste oob-kantoren was volgens de AFM sprake van "bevindingen" bij de uitvoering van controlewerkzaamheden bij mogelijke frauderisico's.

In het geval van de twintig dossiers van de tien reguliere vergunninghouders was er in 17 van de twintig gevallen sprake van bevindingen. Met name de diepgang van de controles kan beter, aldus de AFM. Bij 23 van de 32 getoetste dossiers had de accountant onvoldoende en/of niet geschikte controle-informatie gekregen om in te spelen op één of meer frauderisico's.

Bij tien van de onderzochte wettelijke controles was de fraudeparagraaf in de controleverklaring op een of meer onderdelen onjuist of onvolledig. Daarmee werd een te rooskleurig beeld gegeven van de uitgevoerde werkzaamheden, aldus de AFM.

Doorpakken

Volgens Sietze de Leeuw, manager van het AFM-team dat zich richt op thematisch onderzoek, moet de accountant "doorpakken als kritische grondhouding hebben" en niet te snel volstaan met de antwoorden van de klant op gestelde vragen. "Zeker als het gaat om frauderisico's moet de accountant extra alert zijn, want er kan ook sprake zijn van verhulling."

Hij benadrukt verder dat de accountant ook bedacht moet zijn op de zogenoemde "management override of controls", de kans dat het management zelf de interne beheersingsmaatregelen doorbreekt.

Peter van Ruiswijk, projectleider van het AFM-onderzoek, wil de oorzaak van de bevindingen niet alleen zoeken in zaken als tijdgebrek of het controlebudget. "Het kan in verschillende elementen zitten, dus ook in kennis en kunde; bij de accountant of binnen het team."

Verantwoordelijkheid nemen

De gecontroleerde onderneming is primair verantwoordelijk voor het voorkomen en aanpakken van fraude, erkent de AFM. De uitkomsten van het onderzoek betekenen niet dat daadwerkelijk sprake was van fraude die een accountant heeft gemist, want dat heeft de AFM niet beoordeeld.  Maar als de accountant onvoldoende werkzaamheden verricht, is het wel mogelijk dat die een fraude mist, aldus de toezichthouder.

Volgens Arnold Pureveen, sinds het najaar van 2024 afdelingshoofd Kwaliteit Accountantscontrole & Verslaggeving (KAV) bij de AFM, is het vooral belangrijk dat de accountant verantwoordelijkheid neemt voor het thema fraude. De toezichthouder doet daarnaast een oproep aan audit commissies om dit onderwerp op de agenda te zetten. "De audit commissie heeft een belangrijke rol naar de accountant toe, om die scherp te houden." Ook vraagt de AFM opnieuw aandacht voor de frauderisicoanalyse door kantoren.

Verbeteren

De uitkomsten zijn vooraf met de betreffende kantoren besproken. Die erkennen dat er zaken nog altijd beter kunnen en dat soms actie nodig is. De AFM verwacht dat ook andere accountantsorganisaties kennisnemen van de uitkomsten van het onderzoek, dat zij daarop reflecteren en waar nodig verbetermaatregelen treffen.

In het AFM-rapport worden ook goede praktijkvoorbeelden gedeeld, die organisaties ter inspiratie kunnen gebruiken. Eén daarvan is het element van onvoorspelbaarheid, aldus Van Ruiswijk. "Als accountant onverwacht langskomen voor controle, op een niet-voorspelbaar moment."

Samen met de NBA en SRA roept de AFM accountantsorganisaties op om best practices te delen en te zorgen voor verbetering van de controlewerkzaamheden op frauderisico's. De kantoren moeten daarbij ook aandacht besteden aan "gedragsmatige aspecten die een professioneel-kritische instelling belemmeren of stimuleren", zo stelt de toezichthouder.

Niet alleen waarschuwen

Het is, na een position paper van mei 2022 en een rapport over frauderisicoanalyse in juni 2023, de derde publicatie van de AFM over accountants en hun rol bij de controle van frauderisico's. De NBA kwam medio 2024 als reactie met een handreiking voor accountants, over de frauderisicoanalyse.

De rol van accountants bij het signaleren en opvolgen van fraude(risico's) blijft ook in 2025 een terugkerend thema in het toezicht van de AFM, aldus Arnold Pureveen. Volgens hem wil de toezichthouder zeker niet iedere keer de boosdoener zijn en alleen slecht nieuws brengen. "We zijn niet de ME-er of de wijkagent, maar we zeggen wel: de volgende keer blijft het niet bij waarschuwen." Pureveen is van nature optimistisch, "maar dit is wel de derde en laatste keer. We gaan er nu echt vanuit dat de kantoren hier iets mee gaan doen."

AFM-onderzoek: 'Controlewerkzaamheden bij frauderisico’s schieten tekort'