Nieuws 19 augustus 2024

CPB verwacht economische groei, maar begrotingstekort neemt toe

Het kabinet krijgt zonder extra ingrepen volgend jaar te maken met een begrotingstekort van 2,6 procent. Daarmee ligt het tekort niet alleen "aanzienlijk hoger", maar komt het ook "dicht tegen de afgesproken vangrail" van drie procent van het bruto binnenlands product. Dat blijkt uit ramingen van het Centraal Planbureau (CPB).

Volgens het CPB bestaat daarmee de kans dat “bij toekomstige tegenvallers noodgedwongen plotseling bezuinigd moet worden". Het tekort groeit in 2024 al naar 2,2 procent, verwacht het planbureau in de ‘Concept Macro Economische Verkenning’, die op 16 augustus is gepresenteerd. De verwachting was al dat het tekort zou oplopen.

Het CPB gaat wel uit van een economische groei van 0,6 procent in 2024 en 1,6 procent in 2025. Ook verwacht het planbureau dat de koopkracht dit jaar met 2,5 procent groeit en volgend jaar met 1,1 procent. Het aantal mensen dat onder de armoedegrens leeft, neemt volgens het CPB ook af.

Begrotingstekort

Het oplopende begrotingstekort heeft gevolgen voor het kabinet, dat deze maand officieel begint aan de onderhandelingen over de begroting van volgend jaar. Volgens Europese afspraken mag het tekort niet boven de drie procent van het bbp komen. Het kabinet heeft ook afgesproken dat er wordt ingegrepen als het tekort richting de drie procent gaat. Als eerste wordt gekeken naar bezuinigingen.

De lastenverlichting die PVV, VVD, NSC en BBB voorstellen in het coalitieakkoord draagt bij aan het groeiende tekort. Daarnaast spelen uitgaven van eerdere kabinetten, de vergrijzing en hogere rentes onder meer een rol.

Het lukt ministeries ook weer wat beter om geplande uitgaven daadwerkelijk te doen. Veel geld bleef aanvankelijk nog op de plank liggen van departementen, een gevolg van onder meer het tekort aan arbeidskrachten.

Staatsschuld

Hoewel de staatsschuld nu laag is, zal ook die groeien. Dat stijgende pad zal "op enig moment moeten worden bijgebogen", aldus het CPB. De schuld kan in 2038 zelfs uitkomen op 70 procent van het bbp, flink hoger dan de afgesproken grens van 60 procent "die ook in de nieuwe Europese begrotingsregels een vereiste blijft".

Bepaalde zorg- en klimaatkosten zijn in deze voorspelling bovendien nog niet meegenomen, benadrukt het planbureau. "Hoewel de staatsschuld niet snel op een zorgwekkend niveau belandt, laat dit wel zien dat met het huidige beleid financiële lasten naar toekomstige generaties worden geschoven." De vrees is dat latere kabinetten extra pijnlijke ingrepen moeten doen om het huishoudboekje van de overheid weer op orde te brengen, als het tekort te ver oploopt.

‘Niet te enthousiast’

Minister van Financiën Eelco Heinen vindt het positief dat het CPB geen nieuwe tegenvallers voorziet, maar kan ook "niet te enthousiast" zijn over de gepresenteerde economische cijfers. Hij heeft gemengde gevoelens, omdat het begrotingstekort en de staatsschuld dit jaar en volgend jaar toenemen.

Aan de hand van de berekeningen van het CPB stelt het kabinet in aanloop naar Prinsjesdag de begroting op voor 2025. Dat is "altijd een puzzel", zegt de minister van Financiën. Daarin is "weinig ruimte, eigenlijk geen ruimte, voor nieuw beleid". Hij is van plan om eerst in het kabinet te bespreken wat de gevolgen van de cijfers zijn.

Die gesprekken gaan waarschijnlijk ook over eerder voorziene tegenvallers, die samen tot in de miljarden optellen. Zo moet het kabinet geld terugbetalen aan beleggers na rechterlijke uitspraken over Box 3, is de verkoop van het Duitse deel van het staatsbedrijf TenneT mislukt en krijgen gedupeerde ouders in het toeslagenschandaal meer compensatie.

Ruimte geven aan ondernemers

Minister Dirk Beljaarts (Economische Zaken) is voorzichtig positief over de economische cijfers van het CPB. Hij noemt de voorspelde groei "beter dan het afgelopen jaar, maar nog wel beperkt". Ondernemers moeten meer ruimte krijgen om het verdienvermogen van Nederland in de toekomst zeker te stellen, vindt de bewindsman.

De toekomstige welvaart staat "wel degelijk onder druk", stelt Beljaarts bij de cijfers van het CPB, als gevolg van “vergrijzing en gebrek aan personeel, huizen en ruimte op het stroomnet".

De productiviteit moet volgens de minister omhoog om ervoor te zorgen dat Nederland ook in de toekomst genoeg blijft verdienen. In 2023 daalde de toegevoegde waarde per gewerkt uur met 1,3 procent ten opzichte van een jaar eerder, becijferde statistiekbureau CBS onlangs. Bedrijven moeten van de overheid ruimte krijgen om deze trend te keren, bepleit Beljaarts. "Dat betekent dat we ze niet steeds met nieuwe regels moeten belasten."

Veel onzekerheden

Volgens ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland bevat de raming van het CPB positieve cijfers, maar moeten we “ons geen zand in de ogen laten strooien". Nationaal en internationaal zijn er nog veel onzekerheden die gevolgen kunnen hebben voor de economie, zoals de conflicten in Oekraïne en het Midden-Oosten en de aanstaande presidentsverkiezingen in de VS.

In eigen land hebben ondernemers last van de grote arbeidsmarktkrapte en een vol stroomnet. Ook de arbeidsproductiviteit ontwikkelt zich "maar mager", stellen de organisaties. "En daar moeten we het in de toekomst van hebben."

VNO-NCW en MKB-Nederland vinden het essentieel dat ondernemers de ruimte krijgen om te ondernemen en te investeren. Daarom willen de organisaties dat het kabinet de lasten niet verder verhoogt. Ook moet er voorspelbaar beleid komen, "zodat ondernemers weer weten waar ze aan toe zijn en kunnen concurreren met omringende landen."

Niet rondkomen

Vakbond CNV roept in een reactie op de raming van het CPB het kabinet op niet te bezuinigen "over de rug van werkenden" als het begrotingstekort verder oploopt. "Werkenden betalen doorgaans de prijs als kabinetten willen bezuinigen. Het zou mooi zijn als het nieuwe kabinet-Schoof deze trend doorbreekt", zegt CNV-voorzitter Piet Fortuin.

In plaats van bezuinigen pleit CNV voor een verlaging van de belasting op arbeid. "Een lagere belasting op arbeid zal de economie nog meer stimuleren. Werkenden houden immers meer geld in de portemonnee over", aldus Fortuin.

Ook hogere salarissen kunnen de economie volgens hem een stimulans geven, al zijn de lonen de afgelopen jaren al gestegen. "Maar we zijn er nog niet: nog steeds zijn er groepen die achterblijven. Veel werkenden kunnen nog steeds niet rondkomen."

Dat laatste benadrukt ook vakbond FNV in een reactie op de cijfers van het CPB. De scheefgroei tussen arm en rijk is afgelopen jaar toegenomen, meent FNV-vicevoorzitter Zakaria Boufangacha.

Het CPB meldde in de raming onder meer dat een kleiner deel van de verdiensten van Nederland vorig jaar terechtkwam bij werknemers en zelfstandigen. Ofwel minder geld naar arbeid en weer meer naar kapitaal, aldus FNV. “Als we al moeten bezuinigen, dan is er toch geen ruimte voor cadeautjes aan de rijkste Nederlanders? Laat het kabinet zijn verkiezingsbelofte waarmaken en écht kiezen voor bestaanszekerheid."

Geen dansje

Premier Dick Schoof is "niet negatief" over de cijfers van het CPB over de economie en de overheidsfinanciën. "Maar ik doe ook geen dansje." Het verwachte begrotingstekort van 2,6 procent in 2025 noemde hij een "mooi cijfer".

Schoof benadrukte dat het CPB op basis van het coalitieakkoord een verwacht tekort becijferde van 2,8 procent van het bruto binnenlands product. "Dus het zou gek zijn als ik zou zeggen dat ik met 2,6 niet kan leven." Ook de premier erkent dat er op de wat langere termijn moet worden bijgestuurd. Het CPB constateert "terecht dat de inkomsten en uitgaven niet in evenwicht met elkaar zijn".

Schoof verwacht dan ook dat de begrotingsbespreking tussen de diverse vakministers"nog best wel stevig zal zijn". Op 21 augustus staat de eerste officiële begrotingsraad gepland, waarin kabinetsleden over de miljoenennota zullen onderhandelen.

Augustusraming 2024 Centraal Planbureau

Bron: ANP/CPB