Nieuws 15 mei 2024

Rekenkamer: Ambities stuiten op gebrek aan slagkracht overheid

De Algemene Rekenkamer maakt zich zorgen om de slagvaardigheid van de rijksoverheid. Aan politieke ambities ontbreekt het niet, maar door onder meer personeelstekorten, knellende regels en procedures en verouderde systemen, zijn ministeries en uitvoeringsorganisaties vaak niet in staat die ook waar te maken.

Het nu demissionaire kabinet had plannen om in drie jaar tijd bij elkaar 76 miljard euro extra uit te geven. Maar alleen al vorig jaar bleef meer dan 7 miljard euro "op de plank liggen", constateert de Algemene Rekenkamer in het jaarlijkse Verantwoordingsonderzoek. Daarin staat ook dat het financieel beheer bij de rijksoverheid in 2023 is verbeterd.

Matig inzicht

De rekenkamer constateert verder dat ministeries slechts "matig inzicht" bieden in wat zij precies weten te bereiken met extra geld dat voor allerlei zaken wordt uitgetrokken. In hun jaarverslagen vermelden zij lang niet altijd welke resultaten zijn behaald.

"Verantwoordingsdag is resultatendag", stelt president Pieter Duisenberg van de Algemene Rekenkamer. "Het kabinet geeft in zijn jaarverslag helaas te weinig inzicht in de resultaten van publiek geld." Dat is onder meer het geval bij extra uitgaven voor het terugdringen van drugssmokkel, hulp aan kwetsbare regio's, onderhoud van rijkswegen en sociale advocatuur.

Toeslagenschandaal

De chaos bij het herstel van het toeslagenschandaal laat "op pijnlijke wijze" zien hoe beleid vastloopt in de uitvoering, aldus de rekenkamer. Dat komt door te ingewikkelde regels, maar ook een gebrek aan menskracht. In vier jaar is het aantal vacatures bij de rijksoverheid verviervoudigd naar 32.000.

Van een op iedere acht euro's die vorig jaar zijn besteed aan compensatie voor het toeslagenschandaal, kan niet met zekerheid worden vastgesteld of die terecht is uitgekeerd, zo stelt de rekenkamer. Die ziet een bedrag van 113,5 miljoen euro aan fouten en onzekerheden als gevolg van "tekortkomingen" in de hersteloperatie. Dat is 13 procent van het totale bedrag van 862,1 miljoen euro aan schadevergoedingen dat in 2023 is uitgekeerd.

De hoge mate van onzekerheid vloeit voort uit de ruimhartigheid die "op nadrukkelijk verzoek van de Tweede Kamer" in de hersteloperatie wordt betracht. Mensen ontvangen daardoor al snel te veel compensatie. Daarbij komt nog dat een deel van de mensen die compensatie krijgen, ten onrechte als gedupeerde is aangemerkt.

Rechtmatigheid verbeterd

Wel is over de hele linie de rechtmatigheid verbeterd. Van minder dan 1 procent van alle uitgaven kan de rechtmatigheid niet met zekerheid worden vastgesteld. Daarmee voldeed het kabinet afgelopen jaar voor wat betreft de uitgaven weer aan de norm.

Bij de ruim 400 miljard euro aan verplichtingen is de onzekerheid nog wel groter dan 1 procent. Dat komt met name op het conto van het ministerie van Volksgezondheid, dat in de coronajaren verplichtingen is aangegaan waarvan het de rechtmatigheid niet heeft kunnen aantonen. Het ministerie heeft wel "meer grip" gekregen op de financiële administratie, constateert de rekenkamer. Daardoor was ook, anders dan in de drie voorgaande jaren, het financieel jaarverslag inclusief de controleverklaring op tijd af. En "we hebben duidelijk minder fouten geconstateerd dan vorig jaar".

Het aantal onvolkomenheden dat de rekenkamer constateert bij de ministeries, is afgenomen. Het zijn er 36, tegen 44 een jaar eerder. Tegenover 15 eerdere onvolkomenheden die zijn opgelost, staan 7 nieuwe.

Energiecrisis

Het demissionaire kabinet krijgt wel complimenten van de Algemene Rekenkamer voor de manier waarop het vorig jaar probeerde de gevolgen van de energiecrisis voor huishoudens te beperken. "Ondanks de tijdsdruk zijn de regelingen over het algemeen beheerst uitgevoerd en is de rechtmatigheid op orde", zo luidt het oordeel in het verantwoordingsonderzoek.

Het kabinet temperde de stijging van de energierekening voor huishoudens en kleine bedrijven met een prijsplafond voor gas en elektriciteit. Energiebedrijven werden daarvoor gecompenseerd. Zij kregen bij elkaar 3,7 miljard euro aan voorschotten uitbetaald, zodat zij de prijzen voor hun klanten onder het afgesproken maximum konden houden. De uiteindelijke kosten van de regeling vielen mee, doordat gedurende het jaar de energieprijzen daalden tot onder dat maximum.

Kritisch is de Rekenkamer wel over de steunregeling die het kabinet trof voor kleine tot middelgrote bedrijven met een relatief hoog energieverbruik. Maar dat betreft met name de ongelukkige timing. Tegen de tijd dat de regeling werd opengesteld, waren de prijzen alweer gedaald, waardoor ondernemers er maar beperkt gebruik van hebben kunnen maken.

Algemene Rekenkamer Verantwoordingsonderzoek 2023

 

Bron: ANP/Algemene Rekenkamer