Nieuws 09 april 2024

AFM-jaarverslag: Accountant opereert in 'systeem met kwetsbaarheden'

Het accountantsberoep is volop in transitie, maar tegelijk opereert de accountant in een "systeem met kwetsbaarheden". Wel heeft het beroep "significante stappen" gezet als het gaat om kwaliteitsverbetering.

Dat stelt AFM-bestuurder Hanzo van Beusekom in een toelichting bij het jaarverslag 2023 van de toezichthouder. "Iedereen moet vertrouwen kunnen hebben in het oordeel van de accountant", benadrukt hij. Tegelijk blijft het moeilijk voor het beroep om een duurzaam hoog niveau te bereiken. Van Beusekom spreekt over een "wankel evenwicht" in een sector die volop in verandering is, bijvoorbeeld als het gaat om duurzaamheidsrapportages.  

"Er wordt een aanhoudend debat gevoerd over de kwetsbaarheden in de structuur van de accountancysector en de negatieve prikkels die daarvan uitgaan op de onafhankelijkheid van de externe accountant en de kwaliteit van de wettelijke controle", zo stelt het jaarverslag van de AFM. "Ook de slotrapportage van de 'Kwartiermakers toekomst accountancysector' maakte hieraan geen einde. In een niet-ideale wereld blijft tegendruk nodig, en de AFM neemt daarin haar rol."

Het accountantsberoep heeft volgens Van Beusekom in de afgelopen jaren "significante stappen gezet" als het gaat om kwaliteitsverbetering. De kwaliteit van accountantsdossiers is veel hoger dan tien jaar geleden. Maar tegelijk kunnen zaken nog altijd beter, wat recent weer bleek uit de rapportage van de AFM rondom OKB's bij accountantsorganisaties.

Examenfraude

De AFM-bestuurder werd bij de presentatie van het AFM-jaarverslag ook bevraagd over de examenfraudes bij accountantskantoren. Hij kon nog niets zeggen over de totale omvang daarvan bij de verschillende oob-kantoren; het wachten is op de uitkomsten van de interne onderzoeken.

Al in december 2022 heeft de toezichthouder een uitvraag naar de kwestie gedaan bij alle zes Nederlandse oob-kantoren, waarmee de AFM regelmatig overleg voert. Naar verwachting zijn die kantoren daarmee "nog een flink stuk van 2024" bezig, aldus Van Beusekom, die sprak van "verschillende grijstinten" rondom de mate van overtredingen. Hij benadrukte nogmaals dat examenfraude niet alleen in ons land speelt, maar wereldwijd een "ernstig probleem" binnen de sector is.

De AFM hoopt dat aard, omvang en oorzaken van de examenfraude goed worden onderzocht en de onderliggende problemen worden aangepakt, "waarna we hopelijk weer door kunnen op de ingeslagen weg naar herstel van vertrouwen", zo schrijft het jaarverslag. "Voor twijfel aan de integriteit en vakbekwaamheid van accountants is geen ruimte."

Kosten

De AFM memoreert in het jaarverslag dat het aantal accountantsorganisaties dat bevoegd is om de circa 20.000 jaarlijkse wettelijke controles te verrichten ('reguliere vergunninghouders') verder blijft dalen. Tegelijk verschuift het marktaandeel van de oob-kantoren meer richting die reguliere vergunninghouders. Inmiddels nemen die ruim 61 procent van de reguliere wettelijke controles voor hun rekening. Tien jaar geleden was dat nog 40 procent.

In het verslagjaar verleende de toezichthouder twee reguliere vergunningen en werden er zeventien ingetrokken. De AFM diende twee tuchtklachten in tegen accountants. De kosten van het toezicht op de sector stegen ten opzichte van 2022 met 2,4 miljoen euro. De AFM verwacht voor de komende jaren een verdere kostenstijging, vanwege "uitbreiding en intensivering" van het toezicht.

Datagedreven

Het toezicht op accountancy en verslaggeving is meer en meer datagedreven. Zo ontving de AFM in 2023 van accountantsorganisaties met een reguliere vergunning datapunten van zo'n negenduizend wettelijke controles.

In 2024 verwacht de AFM verschillende toezichtacties uit te zetten naar aanleiding van deze data. Ook is met een 'data-pilot' en intensief contact met de kantoren een definitieve data-uitvraag voor accountantsorganisaties met oob-vergunning gefinaliseerd en in het vierde kwartaal van 2023 uitgestuurd.

In 2024 doet de AFM onder meer een "beleidsverkenning" naar het maatschappelijk belang van de wettelijke controle bij ondernemingen die rond de grenswaarden van de controleplicht zitten.

Nieuwe taken

Bij de presentatie van het jaarverslag vroeg de toezichthouder ook aandacht voor financiële risico's die met name jongeren lopen door de invloed van 'finfluencers' en het doen van aankopen via apps die uitgaan van 'buy now, pay later'.

Door het nieuwe pensioenstelsel krijgt de AFM meer taken; deelnemers van pensioenfondsen moeten zelf keuzes maken over de manier waarop hun pensioenen worden opgebouwd. Dat valt onder gedragstoezicht, het terrein van de AFM. 

Ook krijgt de AFM nieuwe verantwoordelijkheden door wetgeving uit Brussel. "Als we naar de toekomst kijken, krijgen we er 25 taken bij", aldus bestuursvoorzitter Laura van Geest. "Vooral op het terrein van digitalisering en verduurzaming."

Daarnaast houdt de AFM vanaf volgend jaar voor het eerst toezicht op cryptovaluta als gevolg van de nieuwe Europese cryptowet, de Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCAR).

• AFM Jaarverslag 2023