Nieuws 01 juni 2023

KLM schond afspraken rond staatssteun, gezag overheid geschaad

Het gezag van de overheid heeft schade opgelopen doordat luchtvaartmaatschappij KLM, tot dusver ongestraft, de voorwaarden voor staatssteun tijdens de coronacrisis schond. Dat schrijft 'staatsagent' Jeroen Kremers in zijn vijfde en laatste rapportage.

Kremers, door het kabinet aangesteld om mee te kijken zolang het bedrijf overheidssteun genoot, schrijft dat KLM veel van de behaalde kostenbesparingen alweer teniet heeft gedaan. De luchtvaartmaatschappij kan daardoor bij nieuwe tegenvallers nog niet op eigen benen staan. "Het effect van de structurele kostenmaatregelen schiet in 2023 een kwart (€ 250 miljoen) tekort, oplopend tot bijna de helft (€ 475 miljoen) in 2025."

De staatsagent valt vooral over een winstdelingsregeling voor het personeel over 2022, die is "tegen de afspraken". Daarnaast vindt hij dat KLM nog te weinig heeft gedaan tegen belastingontduiking door vliegend personeel. De twee miljard euro aan NOW-steun die KLM kreeg hoeft niet te worden terugbetaald. Van een lening van de Belastingdienst staat nog voor  1,3 miljard euro uit.

Toen in 2020 het mondiale vliegverkeer vrijwel stilviel door de coronapandemie, stond de overheid garant voor een noodkrediet aan KLM, verstrekt door een groep banken. In ruil daarvoor beloofde KLM de kosten structureel te verlagen, onder meer door een loonoffer van het personeel. Staatsagent Kremers waarschuwde al eerder dat het bedrijf die afspraken niet nakomt.

Accountants

De staatsagent is ook kritisch over de rol van de controlerend accountants van KLM; na een recente wisseling zijn dat KPMG en PwC, die de jaarcijfers over 2022 controleerden. Hij mist een toelichting bij hun conclusie dat er rondom het steunpakket van de overheid en de daarvoor afgesproken voorwaarden geen opmerkingen zijn vanuit going concern optiek.

Bij de jaarcijfers van 2021 maakten de accountants (toen Deloitte en KPMG) daarover nog wel opmerkingen. Blijkbaar beschikken de huidige accountants over informatie die hun veronderstelling rechtvaardigt, aldus de staatsagent. “Of die informatie er was en zo ja welke, blijft echter onvermeld.”

De accountants hebben volgens de staatsagent bij hun bevindingen daarnaast te weinig oog gehad voor de grote maatschappelijke relevantie van de steun aan KLM. Gezien de omvang daarvan is dat “onbegrijpelijk”, meent Kremers, die wijst op de rol van de accountant als vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer. Na discussie met de staatsagent hebben KPMG en PwC aangegeven zich te distantiëren van de passages in het rapport over hun handelen.  

Naleving afdwingen

Nu KLM de laatste noodleningen waarvoor de overheid garant stond heeft afgelost, is de rol van Kremers als toezichthouder voorbij. In zijn laatste verslag oppert hij enkele mogelijkheden voor minister Kaag  van Financiën om alsnog naleving van de afspraken af te dwingen. De minister zou naar de rechter kunnen stappen, of een nog openstaande belastingschuld als drukmiddel kunnen gebruiken.

Daarnaast oppert Kremers de mogelijkheid voor de Staat om zijn invloed aan te wenden als aandeelhouder van Air France-KLM, bijvoorbeeld door het vertrouwen in bestuur en commissarissen van KLM op te zeggen. Hij acht het denkbaar dat het hoofdbestuur in Parijs daar gevoelig voor is.

Omdat de coronacrisis is overleefd en KLM een deel van de lening aan de staat heeft terugbetaald, lijkt de steunoperatie voor de luchtvaartmaatschappij geslaagd, aldus Kremers. "Of de operatie echt geslaagd is zal afhangen van het verdere verloop van de naleving van de steunvoorwaarden die nog relevant zijn." De staatsagent is bij zijn werkzaamheden onder meer bijgestaan door hoogleraar Marcel Pheijffer.

Doodzonde

KLM is niet te spreken over het laatste verslag van Kremers. Financieel directeur Erik Swelheim klaagt in een brief aan de top van het ministerie van Financiën over "feitelijke onjuistheden" en "een groot aantal ongefundeerde persoonlijke meningen". Ook maakt de staatsagent volgens Swelheim vertrouwelijke informatie openbaar, een doodzonde bij een beursgenoteerde onderneming.

Minister Kaag laat in de begeleidende Kamerbrief nog in het midden wat zij doet met de suggesties van Kremers. Het kabinet "zal zich een oordeel vormen" over de naleving van de afspraken door KLM en aan de hand daarvan "bezien of eventuele vervolgstappen wenselijk en (juridisch) haalbaar zijn", aldus de minister.

• Vijfde rapportage staatsagent KLM