Nieuws 16 september 2022

Deloitte-onderzoek: VWS drukte mondkapjesdeal met Van Lienden door

Het onderzoek van Deloitte Forensic & Financial Crime naar de ‘mondkapjesdeal’ is openbaar gemaakt. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft "een doorslaggevende betrokkenheid gehad" bij het sluiten van de mondkapjesdeal met Relief Goods Alliance (RGA), het bedrijf van Sywert van Lienden.

Het consortium dat verantwoordelijk was voor de inkoop, zag dat eigenlijk niet zitten en ging mede daarom "onder protest" akkoord. Dat concluderen de onderzoekers van Deloitte in het langverwachte deelrapport 'Onderzoek inkoop PBM' dat betrekking heeft op de deal met Van Lienden en zijn compagnons. Verantwoordelijk minister Conny Helder (Medische Zorg) heeft het rapport naar de Kamer gestuurd.

De mondkapjesinkoop werd gedaan door het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Dat heeft het voorstel van Van Lienden en zijn zakenpartners bekeken en aanvankelijk afgewezen. Toch wilde het ministerie de deal doorzetten, ook om te voorkomen dat RGA zou gaan concurreren met het LCH.

Sowieso vond het consortium het niet nodig om zoveel mogelijk mondkapjes in te kopen, zoals het ministerie graag wilde. Nog altijd is er onenigheid tussen VWS en LCH over wie er nu precies verantwoordelijk is voor de mondkapjesdeal.

Bewuste verwarring

Sywert van Lienden en zijn zakenpartners hebben met hun Stichting Hulptroepen Alliantie (de tak zonder winstoogmerk) en Relief Goods Alliance (het commerciële bedrijf) tijdens de coronacrisis voor verwarring gezorgd en die bewust in stand gehouden. Het was onduidelijk hoe de bv en stichting zich tot elkaar verhielden. Er was duidelijk sprake van vermenging, aldus zorgminster Helder in haar brief aan de Tweede Kamer, daarbij refererend aan het rapport van Deloitte naar de mondkapjesdeal.

Volgens de minister blijkt uit het Deloitte-rapport niet waarom Van Lienden en zijn partners uiteindelijk ervoor kozen om de commerciële RGA op te richten. Wel stelt ze dat de betrokkenen van RGA "forse druk - via publieke opinie, social media en politieke ingangen - op VWS uitoefenden" en een "onjuiste voorstelling van zaken" hebben gegeven. Helder concludeert dat RGA "zelfs partijen bewust tegen elkaar uitspeelde". Ze doelt hiermee op het ministerie van VWS en het LCH, dat de inkoop van beschermingsmiddelen coördineerde.

De minister schrijft "met verbazing kennis te hebben genomen" dat de verwarring door SHA en/of RGA in de gesprekken met VWS en het LCH bewust in stand werd gehouden, zoals de onderzoekers concluderen. Toen de overeenkomst uiteindelijk werd gesloten, waren het ministerie en het LCH zich er volgens Helder wel van bewust dat het RGA een commercieel bedrijf was.

'VIP-team'

Van Lienden kwam in maart 2020 aanvankelijk in contact met het consortium op aandringen van het ministerie, zo is in het rapport te lezen. Dat liep spaak, maar in april werd een nieuwe poging gedaan. Ook dat mislukte omdat Van Lienden (toen nog met zijn stichting zonder winstoogmerk) volgens het consortium een concurrent van het LCH dreigde te worden.

Toch werd later die maand een deal gesloten, mede omdat het ministerie nu eenmaal vond dat er zoveel mogelijk ingekocht moest worden. De onderzoekers merken op dat op dat moment ook "de aandacht van de media en de politiek een hoogtepunt bereikt" als het gaat om de mondkapjesvoorraden.

Deloitte spreekt in het onderzoek van oprichting van een ’vip-team’, dat specifiek keek naar aanbiedingen voor hulpmiddelen door bekende Nederlanders en politici. Dat team werd mede opgericht om "reputatieschade te voorkomen en het imago van LCH & ministerie te verbeteren".

Uiteindelijk resulteren dertien ‘VIP-leads’, waaronder die van Van Lienden, in een overeenkomst voor het leveren van materialen aan het LCH, aldus Deloitte. De onderzoekers zeggen dat er een "groter dan gemiddelde betrokkenheid" was van het ministerie bij de deal met Van Lienden. Bij de meeste andere leveranciers bemoeide het ministerie zich er minder mee. 

Enorme druk

Zorgminister Conny Helder zegt dat dat klopt. Volgens haar heeft het consortium inderdaad aangegeven dat de order niet noodzakelijk was, omdat er voldoende voorraad was. "Tegelijkertijd was er ook enorme druk om meer dan nodig in te kopen." Dat is de reden dat haar departement zich bezighield met de deal.

De bewindsvrouw hamert herhaaldelijk op de "periode van grote onzekerheid" en de crisissituatie waarin haar departement zich bevond. Ook wijst ze naar de Tweede Kamer, die druk zette op het kabinet om zoveel mogelijk beschermingsmiddelen in te kopen.

Waarom specifiek bij deze deal de bemoeienis groter werd, is niet duidelijk. "Er zijn zeker fouten gemaakt in het niet doorlopen van de protocollen", erkent de minister. Maar "in een crisisaanpak worden natuurlijk altijd fouten gemaakt".

Om niet

Veel details van de mondkapjesdeal kwamen eerder al naar buiten via onder meer onderzoeken van Follow the Money en de Volkskrant en tijdens meerdere debatten in de Tweede Kamer. Er loopt ook een strafrechtelijk onderzoek naar de werkwijze van de drie oprichters van RGA, onder wie Van Lienden.

In de media benadrukte Van Lienden destijds "om niet" te werken, terwijl hij en zijn zakenpartners er bruto 28,5 miljoen euro aan overhielden. Van Lienden zelf zegt dat de overheid hem ertoe dwong om zijn plan om als goed doel te opereren los te laten. Uit de tijdlijn die in het onderzoek van Deloitt is opgenomen blijkt tegelijk dat Van Lienden ook begin mei 2020 nog via Twitter stelt “Er is nul eigen gewin in deze - doe het om niet en heb mijn werk opzij gezet. Incl. accountant die er toezicht op houdt.”

Een ander belangrijk punt voor de Tweede Kamer is de politieke invloed die Van Lienden had. De opiniemaker was een bekende CDA'er, en hij gebruikte zijn ingangen bij die partij en zijn mediabekendheid om onder anderen de toenmalige zorgminister en partijgenoot Hugo de Jonge erbij te betrekken.

Onderzoek

Het Deloitte-onderzoek is niet gericht op het aanwijzen van schuldigen. Deloitte is gevraagd om oplevering van een ‘onpartijdig feitenonderzoek’ naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen door de overheid. De publicatie van de bevindingen van Deloitte, oorspronkelijk gepland voor september 2021, werd meerdere keren uitgesteld, onder meer omdat de hoeveelheid data enorm groot bleek te zijn en tijd nodig was voor hoor en wederhoor.

In een uitgebreide reactie aan het eind van de bijlagen bij het Deloitte-onderzoek stellen Van Lienden en zijn compagnons dat wie de 'mondkapjesdeal' wil begrijpen, moet kijken naar gedrag en omgangsvormen tussen mensen, begrip van elkaars posities en het spanningsveld in het voorjaar van 2020. "Deze benadering past nu eenmaal niet bij een feitenrelaas door een forensisch accountant." Die "deels papieren werkelijkheid" kan veel verklaren, maar niet alles ophelderen, zo schrijven de drie zakenpartners. 

De totale kosten van het onderzoek van Deloitte naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen bedragen volgens minister Helder ruim zes miljoen euro (excl. btw). Daarvan heeft circa 1,3 miljoen euro betrekking op het onderzoek naar de overeenkomst met RGA. 

Brief regering aan Tweede Kamer: Onderzoek naar de inkoop van persoonlijke beschermingsmiddelen

Bron: ANP/Accountant