Nieuws 09 augustus 2021

Waarom het goed is dat de accountantsrobot oprukt

De komende jaren gaat audittechnologie de accountancy dicteren. Dat is maar goed ook, vindt Eric Mantelaers. In juni promoveerde hij op de impact van audittechnologie op de audit. Algoritmen oordelen zuiverder dan accountants, stelt hij. "Willekeur moet weg uit de accountancy."

Henk Vlaming

Durft de accountant zijn professional judgment te vervangen door het oordeel van een algoritme? Nog niet, stelt Eric Mantelaers. "Accountantsorganisaties adopteren datatechnologie maar mondjesmaat. En als ze het doen verwachten ze meteen superdingen van algoritmen. Maar dat werkt niet, met datatechnologie moet je vertrouwd raken met kleine stapjes."

Audittechnologie kan een grote kwaliteitsimpuls geven aan audits, zo stelde Mantelaers in het proefschrift waarop hij in juni promoveerde aan de Open Universiteit. Behalve hoofd vaktechniek van accountantsorganisatie RSM is hij bijzonder lector binnen het lectoraat Future-proof Auditor aan Zuyd Hogeschool en docent aan de accountantsopleiding van Maastricht University. "Mensen die promoveren doen dat graag in het vak waarin ze werkzaam zijn", zegt hij.

Aanvankelijk wilde hij promoveren op de kwaliteit van de audit. Zijn toenmalige hoogleraar schoot het onderwerp af: te breed. Auditkwaliteit is een containerbegrip. Dat was tien jaar geleden, audittechnologie bestond toen amper. Toen die zich later ontwikkelde ging Mantelaers zich erin verdiepen. "Ik keek vooral naar technologie voor continuous auditing. Zo kwam ik toch weer terug bij de kwaliteit van de audit."

Handjes

Mantelaers denkt dat de accountancy al binnen afzienbare tijd afhankelijk gaat worden van audittechnologie. "Doordat die de handjes vervangt. Accountants hebben nu al meer werk dan ze aankunnen. Daar komt in 2023 de Europese richtlijn bovenop over de sustainability van grote rechtspersonen die door accountants gecontroleerd moet worden. Dat betekent nog een keer zoveel werk. Het is hierom dat PwC honderdduizend mensen extra zoekt, die vinden ze niet alleen onder schoolverlaters, dat zijn er niet genoeg. Willen we over voldoende handjes blijven beschikken, dan biedt datatechnologie uitkomst."

Maar het is vooral de kwaliteit van de audit waar hij het grootste voordeel verwacht. "Ik denk dat de technologie beslissingen neemt die van betere kwaliteit zijn dan het professioneel oordeel van de accountant. Menselijke objectiviteit kan altijd minder zijn in bepaalde situaties. Die willekeur wil ik uit de audit hebben."

Wantrouwen

Mantelaers' vertrouwen in datatechnologie is bepaald geen gemeengoed. Algoritmes roepen eerder wantrouwen op dan applaus. Begin dit jaar bekritiseerde de Algemene Rekenkamer het gebruik van algoritmes bij de Rijksoverheid. Die zouden discriminatie in de hand werken. Om deze reden legde de Haagse rechtbank SyRI plat, het fraudesysteem waarvan tal van gemeenten gebruikmaken. De kritiek was dat sommige oordelen dubieus waren, zonder dat de grond voor de beslissing te achterhalen viel.

Mantelaers nuanceert het wantrouwen in algoritmes. "Er wordt vaak ingewikkeld gedaan over het algoritme, maar het bouwen ervan is niet ingewikkeld. Dat kan ik tegenwoordig ook."

Algoritmes zijn opgebouwd uit een geprogrammeerde reeks instructies die de technologie in staat stelt om bepaalde situaties te herkennen en daar actie op te ondernemen. Ze helpen bijvoorbeeld zelfrijdende auto’s om verkeerssituaties te herkennen en erop te reageren. "Ook audittechnologie maakt gebruik van algoritmes", zegt Mantelaers. "We zijn bij het lectoraat van de hogeschool bezig met het bouwen van algoritmes die de continuïteit van bedrijven voorspelt. We gebruiken 250 geanonimiseerde boekhoudingen van bedrijven om algoritmes mee te trainen."

Vraagstelling

De moeilijkheid zit in de fase voor het bouwen, legt hij uit. "Daar ligt het probleem op tafel dat je wil oplossen met datatechnologie. Het draait daarbij om de goede vraagstelling die de basis is voor het bouwen van een algoritme. Bouw je de verkeerde beslisregels in, dan gaat de geautomatiseerde beoordeling ook de verkeerde kant op."

Als voorbeeld wijst Mantelaers naar de geautomatiseerde opsporing van fraude. "Daarvoor bouw je algoritmen die letten op afwijkingen in bijvoorbeeld signaalposten. Verdachte boekingen vinden vaak plaats na werktijd. Je kan dus een algoritme bouwen dat kijkt naar boekingen 's avonds en in het weekend. Maar in internationale organisaties met uiteenlopende tijdzones lopen werktijden nooit parallel. Er zijn ook landen waar een weekend begint op vrijdag en waar zondag een werkdag is. En naarmate meer mensen thuiswerken, vinden er steeds meer boekingen plaats buiten de gebruikelijke werktijden. Houd je hiermee geen rekening, dan worden mensen als frauduleus aangemerkt die gewoon aan het werk zijn."

Bibliotheek

Alle organisatieprocessen die accountants moeten beoordelen zijn te beschrijven in beslisregels, die de basis vormen voor de algoritmes, stelt Mantelaers. "Stel de goede vragen over deze processen, toets de beslisregels op betrouwbaarheid en leg ze vast in een bibliotheek. Het is goed als hiervoor een bibliotheek wordt aangelegd die toegankelijk is voor alle accountants. De maatschappij heeft er belang bij dat deze informatie wordt gedeeld."

Audittechnologie zal het beroep van accountants veranderen, voorspelt Mantelaers. Vakkennis wordt minder noodzakelijk. "Pure kennis en repetitieve handelingen worden overgenomen door de robot. De accountant bewaakt de context van de klantvraag, de klantrelatie en de bias die kan optreden in audits. Soft skills worden in toenemende mate belangrijk. Dat gaan we ook terugzien in de opleiding. Die blijft zeven jaar, met alle aandacht voor integriteit, fraude en het opdoen van ervaring. Maar het accent verschuift van vakinhoudelijke weetjes naar toepassingsgerichte zaken."