Nieuws 05 juli 2021

'Weinig vertrouwen in eerlijke inzet algoritmes overheid'

Nederlanders hebben weinig vertrouwen in het gebruik van algoritmes door de overheid. Hoewel burgers in een aantal gevallen het nut van het gebruik inzien, zetten zij steeds grotere vraagtekens bij de oprechtheid van het gebruik, de transparantie en de wijze waarop met hun privacy wordt omgegaan.

Uit de jaarlijkse barometer 'Vertrouwen in algoritmes' van KPMG blijkt dat zo'n 40 procent afwijzend staat tegenover het gebruik van algoritmes door de overheid, zoals ministeries, gemeenten en uitvoeringsorganisaties. De helft van de Nederlanders vindt dat organisaties van de overheid niet transparant en eerlijk zijn over het gebruik van algoritmes. Opvallend volgens KPMG, want vorig jaar bleek dat Nederlanders de voordelen van algoritmes vooral in het publieke domein zien. Bijna 80 procent van de Nederlanders vindt dan ook dat dit soort geautomatiseerde processen bij de overheid altijd onder toezicht moet staan.

Het gebrek aan transparantie en het ongeloof in een eerlijke werking van algoritmes zijn van grote invloed op het vertrouwen in het gebruik. "Daarnaast zijn algoritmes die door overheden worden gebruikt vrijwel altijd direct van invloed op burgers. Dat maakt de impact groter", zegt Frank van Praat van KPMG Trusted Analytics. "Een juiste werking is dan ook essentieel. Niet meer dan 18 procent van de Nederlanders heeft echter vertrouwen in het gebruik van algoritmes door de overheid en haar uitvoeringsorganisaties. Alleen de grote techbedrijven doen het slechter als het gaat om vertrouwen. Slechts 14 procent vindt dat het met het gebruik van algoritmes door Google, Apple en Facebook wel goed zit. De politie en ook zorginstellingen kunnen bij Nederlandse burgers op het meeste vertrouwen rekenen als het gaat om de inzet van algoritmes."

Vooral voordelen in publieke domein

Uit het onderzoek blijkt dat de helft van de Nederlanders het gebruik van algoritmes door de overheid niet met veilig associeert. En bijna 60 procent associeert de inzet van algoritmes door de overheid vooral aan een gebrek aan privacy. Van Praat: "Het vertrouwen van Nederlanders in algoritmes wordt vooral gevoed door een transparant gebruik. Uit het onderzoek blijkt dat 40 procent transparantie essentieel vindt voor het vertrouwen. En bijna 25 procent vindt het voor het vertrouwen belangrijk dat algoritmes worden ingezet om de samenleving beter te maken. En niet, zoals nu vaak gebeurt, om vermeende misstanden op te sporen."

Nederlanders twijfelen in het algemeen dan ook over het nut van het gebruik van algoritmes. Zo'n 30 procent denkt dat algoritmes niet per definitie leiden tot betere besluitvorming. Niet meer dan 5 procent is ervan overtuigd dat algoritmes de besluitvorming bij de overheid beter maakt.

"Toch zien Nederlanders ook voordelen van het gebruik door de overheid, vooral in het publieke domein. Zo'n 60 procent vindt dat de overheid algoritmes mag gebruiken om criminelen door middel van gezichtsherkenning op te sporen. En ruim 40 procent vindt het acceptabel dat de overheid algoritmes inzet om fraude met uitkeringen op te sporen. En ook als het gaat om het vroegtijdig schoolverlaten van kinderen in beeld te brengen en te voorkomen mogen algoritmes volgens de helft van de Nederlanders ingezet worden", aldus Van Praat.

Grote behoefte aan meer controle

Voor een eerlijke en transparante werking vindt een overgrote meerderheid van de Nederlanders dat algoritmes gecontroleerd moeten worden. Van Praat: "80 procent vindt dat er toezicht moet zijn op een verantwoord gebruik van algoritmes. Ruim 40 procent vindt zelfs dat het toezicht op het gebruik door de overheid strenger moet zijn dan op het gebruik door het bedrijfsleven. Hier lijken recente incidenten duidelijk van invloed op het gevoel dat veel Nederlanders bij het gebruik van de overheid hebben."

Als het gaat om het toezicht op het verantwoord gebruik van algoritmes zien Nederlanders vooral een rol voor toezichthouders, zoals de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Bijna 40 procent vindt dat het toezicht daar belegd zou moeten worden. Toezicht van een onafhankelijke derde wordt ook als optie gezien. Daarnaast zou een nieuw op te richten ministerie van Digitalisering ook een rol kunnen spelen bij het op verantwoorde wijze inzetten van algoritmes door de overheid.