Onderzoek naar rol accountant bij faillissementen: 'Van nature voorzichtig'
Slechts twaalf procent van de bedrijven deponeert in het jaar voordat ze failliet gaan een vastgestelde en gecontroleerde jaarrekening bij de Kamer van Koophandel. Het aantal controleverklaringen dat wordt gedeponeerd neemt af, naarmate een bedrijf dichter bij een faillissement is.
Dat blijkt uit onderzoek van Tjibbe Bosman, accountant en als onderzoeker verbonden aan de Foundation for Auditing Research (FAR) en de Universiteit van Amsterdam. In een interview op het Dashboard Accountancy gaat hij in op het onderzoek, dat focust op de wijze van rapporteren van bedrijven die controleplichtig zijn, in de drie jaar voor ze failliet gaan.
Over de betrokkenheid van accountants bij faillissementen is nauwelijks betrouwbare informatie te vinden. "Er bestaat in Nederland gek genoeg geen centrale database waarin je controleverklaringen kan raadplegen", aldus Bosman. Voor het onderzoek raadpleegde hij, samen met collega's Merel van der Kuip en Wim Janssen, daarom data van Bureau Van Dijk, Company.info, de KvK en Faillissementsverslagen.com. Hij combineerde die met cijfers van de AFM Monitor en het CBS, over de periode 2012 tot en met 2020.
In die periode vonden 183.797 accountantscontroles plaats, waarvan 142.817 Wta-controles met een bekend oordeel. Uit het totaal aantal faillissementen in dezelfde periode (ruim 44 duizend) bleven uiteindelijk 572 bedrijven over, die in tenminste een van de drie jaren voorafgaand aan hun faillissement aan de Wta-controleplicht moesten voldoen. In het jaar voorafgaand aan het faillissement werden daardoor nog 92 jaarrekeningen gedeponeerd.
Ook het aantal controleverklaringen dat wordt gedeponeerd neemt af naarmate een bedrijf dichter bij een faillissement is, aldus Bosman. "Twee jaar voorafgaand aan het faillissement worden nog 369 controleverklaringen gedeponeerd. In het laatste jaar voor een faillissement zijn dat er nog maar 62."
Van nature voorzichtig
Volgens Bosman zijn er situaties waarin het management een jaarrekening opstelt op basis van going concern, maar de accountant een afkeurende verklaring afgeeft. Heel soms ziet de accountant geen materieel continuïteitsrisico; in totaal gaat het daarbij om slechts 39 van de 183.797 accountantsverklaringen die in de onderzoeksperiode van negen jaar zijn afgegeven (0,03 procent).
"Accountants zijn van nature voorzichtig", zo verklaart Bosman dit lage percentage. Minder positief is dat waar wel een controleverklaring voor het boekjaar voorafgaand aan het faillissement is gedeponeerd, er in 63 procent van die gevallen geen materiële onzekerheid in de controleverklaring is opgenomen.
Geen rapportcijfer
Een rapportcijfer voor de accountant geven is lastig, want 88 procent van de wettelijk controleplichtige organisaties heeft in het boekjaar voorafgaand aan het faillissement geen vastgestelde en gecontroleerde jaarrekening gedeponeerd. "We kunnen in de openbare gegevens niet zien hoe de accountant daar heeft opgetreden." Wel zijn er soms indicaties te vinden in de managementletter van de accountant.
Hoewel het volgens het onderzoek dus maar in 0,03 procent van de afgegeven controleverklaringen mis gaat, kan een heel klein aantal faillissementen wel voor enorme schade zorgen, waarschuwt Bosman, die verwijst naar het omvallen van Imtech. "Op zo'n moment gaan mensen twijfelen over de accountant. Veel van zijn werk zie je immers niet."
Economisch delict
Te laat, onvolledig of helemaal niet deponeren is een economisch delict, waaraan een accountant niet mag meewerken. "Eigenlijk moet je in zo'n geval afscheid nemen van de cliënt", aldus Bosman. In tegenstelling tot Duitsland wordt er in Nederland echter zelden of nooit op gehandhaafd.
Uit faillissementsverslagen blijkt dat ook veel curatoren niet begrijpen wat een accountant doet. "In iedere controleverklaring die een accountant afgeeft zegt hij impliciet iets over going concern", stelt Bosman, die het taalgebruik van de standaardteksten tegelijk "vrij wollig" noemt. "Dat is onvermijdelijk. Anders is het niet op uiteenlopende organisaties van toepassing. Tegelijkertijd kun je je afvragen of het geen tijd wordt voor andere formuleringen, als zelfs een universitair opgeleide curator het niet begrijpt."
Bosman vindt het "teleurstellend" dat bij de 572 ondernemingen waar het onderzoek zich op heeft gericht maar veertien keer key audit matters zijn opgenomen in de controleverklaring van de accountant, "terwijl het juist bij bedrijven in zwaar weer relevant is .
De uitkomsten van het onderzoek worden op 9 december toegelicht tijdens een NBA-webinar over continuïteit.
Gerelateerd
Ontbinding en verslaggevings-verplichtingen bij onontkoombare discontinuïteit?
Hoe kan een onderneming bij discontinuïteit ontbonden worden en welke verslaggevingsverplichtingen gelden er dan?
Accountants moeten vaker waarschuwen voor continuïteitsproblemen, stelt Brits onderzoek
Drie op de vier verklaringen van accountants waarschuwden niet dat bedrijven die uiteindelijk omvielen, het risico liepen failliet te gaan. In het jaar voor het...
Jaarverslaggeving mkb bij dreigende discontinuïteit: Ken de spelregels
Nu de rook van de coronacrisis optrekt, worstelen veel ondernemingen met betalingsproblemen. Overheidsmaatregelen, zoals uitstel van belastingbetalingen, de NOW...
Wegwijzer moet accountant helpen bij signaleren van continuïteitsproblemen
De NBA presenteert een 'wegwijzer' voor accountants, gericht op het vinden van signalen die duiden op mogelijke continuïteitsproblemen bij ondernemingen. Het interactieve...
De NBA houdt zich aan de regels bij de Controleaanpak Continuïteit
De Nederlandse Controleaanpak Continuïteit is in strijd met het Unierecht, meent Alexander Vissers in een opiniebijdrage op deze site. Bij het trekken van conclusies...