Nieuws 09 december 2021

AFM 'overwegend positief' over intern kwaliteitsonderzoek oob-kantoren

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) is "overwegend positief" over het inzicht dat het intern kwaliteitsonderzoek (IKO) bij oob-accountantsorganisaties geeft in de kwaliteit van hun wettelijke controles.

Dat blijkt uit het rapport 'Grip op kwaliteit' van de AFM, onderdeel van een reeks onderzoeken van de toezichthouder naar elementen van kwaliteit bij oob-accountantsorganisaties. "Een nieuw deel uit ons feuilleton", aldus AFM-bestuurder Hanzo van Beusekom, verantwoordelijk voor het toezicht op accountants.

In het jongste rapport richt de AFM zich op het intern kwaliteitsonderzoek (IKO), waarmee oob-accountantsorganisaties hun afgeronde wettelijke controles zelf beoordelen, nadat een controleverklaring is afgegeven. Uit een totaal van circa 130 IKO's selecteerde de AFM er achttien. Bij vijftien daarvan kwam de toezichthouder tot een zelfde oordeel als de kantoren. Zelf bestempelden de oob-accountantsorganisaties aan de hand van hun IKO's ongeveer driekwart van hun wettelijke controles als 'toereikend'.

Blind gekozen

Het interne oordeel van de kantoren werd pas in de loop van het onderzoek van de AFM-toetsing bekeken, legt Van Beusekom uit; de dossiers werden dus "blind gekozen". Drie dossiers "haalden de lat niet", volgens de AFM-bestuurder. De toezichthouder kwam daar tot een ander slotoordeel, maar daarbij ging het wel vaak om "diepgaande vaktechnische discussies". De AFM stond open voor het perspectief van het desbetreffende oob-kantoor, maar het finale oordeel bleef aan de toezichthouder.

Het percentage "onder de maat" is naar AFM-maatstaven nog wel te hoog, maar dat noemt Van Beusekom "de bijsluiter van de toezichthouder". Volgens hem gaat het inmiddels wel om "een ander type discussies dan zes jaar geleden". Sinds het verbeterplan In het publiek belang uit 2014 werken de zes oob-accountantsorganisaties "merkbaar" aan duurzame verbetering van de kwaliteit van hun wettelijke controles.

Het gemiddelde gevoel van de AFM is dat de oob-kantoren de IKO's "goed in elkaar hebben getimmerd", zegt Van Beusekom. De AFM en de oob-accountantsorganisaties hanteren "steeds meer dezelfde maatstaf" voor kwaliteit.

Belangrijk instrument

Volgens de toezichthouder is intern kwaliteitsonderzoek "een belangrijk instrument om kwaliteit duurzaam te borgen". De AFM onderzocht hoe de oob-accountantsorganisaties hun IKO hebben opgezet en uitgevoerd en hoe dit bijdraagt aan de kwaliteitsdoelstellingen en de kwaliteitsgerichte cultuur. Ook is bekeken of het intern onderzoek inzicht geeft in de gerealiseerde kwaliteit van wettelijke controles. Het onderzoek is in de periode november 2020 tot september 2021 uitgevoerd.

De AFM is positief over hoe de oob-accountantsorganisaties hun IKO vormgeven. Daarvoor keek de toezichthouder naar diverse elementen: selectie, uitvoering, weging, communicatie en herstel. De kantoren krijgen via het intern onderzoek meer inzicht in de gerealiseerde kwaliteit. Ze gebruiken de uitkomsten bijvoorbeeld om de kwaliteit van wettelijke controles te monitoren, bij te sturen en verder te verbeteren. Ook helpt het bij het stimuleren van een lerende organisatie.

Uit het AFM-onderzoek komen nog wel mogelijkheden om het IKO verder te versterken en te vernieuwen. Zo hanteren de accountantsorganisaties verschillende kwalificatiesystemen. Zij kunnen die vernieuwen door te verduidelijken wanneer sprake is van 'toereikende' of 'niet-toereikende' wettelijke controle. Gebruikers van jaarrekeningen krijgen daarmee een meer uniform inzicht in de kwaliteit van wettelijke controles.

Reeks onderzoeken

De AFM heeft, na een aantal kritische rapporten tussen 2010 en 2017, de laatste jaren diverse onderzoeken gedaan naar elementen van kwaliteit bij oob-accountantsorganisaties. Na een rapport over kwetsbaarheden in de structuur (2018), is onder meer gekeken naar de beheersing van integriteitsrisico's en dit najaar nog naar het functioneren van rvc's bij kantoren.

"De kwaliteitslatten groeien naar elkaar toe, daar ben ik positief over", stelt Van Beusekom. Tegelijk roept hij de sector op om vol in te blijven zetten op kwaliteit "en dit waar te blijven maken". Natuurlijk heeft de AFM de wens om het percentage 'onvoldoende' verder te laten dalen, maar "overall is dit best een positief verhaal".

Zijn indruk is dat de kantoren voldoende intrinsieke motivatie hebben om de kwaliteit verder te verbeteren. Het draagt ook bij aan een betere verhouding tussen toezichthouder en kantoren, al is dat geen doel op zich. Van Beusekom erkent dat je van de sector, vanwege de complexiteit in de afwegingen die je moet maken, eigenlijk niet kan verwachten dat die volkomen foutloos is. Bij het accountantsvak is immers veelal sprake van afwegen en keuzes maken. "Het is niet als een vliegtuig dat alleen na het afronden van een checklist met ja-nee-vragen mag opstijgen, de keuzes zijn minder zwart-wit."

Pas op de plaats

Na de reeks kwaliteitsonderzoeken rondom oob-accountantsorganisaties is daar het komende halfjaar even een pas op de plaats, volgens Van Beusekom. De AFM zet de komende tijd "de spotlights" op niet-oob-kantoren met een vergunning voor het doen van wettelijke controles. Vanaf 2022 ligt het toezicht op die circa 260 kantoren ook geheel bij de AFM. Dat vraagt om een andere methodiek dan bij de zes oob-kantoren.

Inmiddels loopt er een pilot met een eerste groep niet-oob-kantoren, die daarvoor onder meer een vragenlijst hebben ontvangen. Er is wat zorg geuit vanuit die kantoren over kosten en belasting door het toezicht, maar het is nodig om een "scherper beeld te krijgen", aldus Van Beusekom. "We voeren ook verschillende pilots uit om te zorgen dat het proportioneel en relevant is."

In het eerste jaar verwacht hij nog geen "stringente maatregelen". De bezetting bij de AFM wordt in de komende paar jaar met circa dertig fte's opgevoerd, om het werk goed te kunnen invullen.

• AFM-onderzoek 'Grip op kwaliteit'
• Video: AFM-bestuurder Hanzo van Beusekom over onderzoek naar oob-accountantsorganisaties
• FD: Waakhond AFM slaat andere toon aan tegen 'verbeterende' accountants