Nieuws 17 oktober 2018

Goedkeurende verklaring rechtmatigheid voor 87 procent gemeenten

Het aantal gemeenten met een goedkeurend oordeel voor rechtmatigheid is verder toegenomen. Over verslagjaar 2017 kreeg 87 procent van de 388 gemeenten een goedkeurende rechtmatigheidsverklaring, een jaar eerder was dat nog 81 procent (van de 390 gemeenten).

Daarmee is de situatie sinds 2015 weer grotendeels genormaliseerd, meldt minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer, naar aanleiding van een analyse van het ministerie. Ollongren maakt daarbij wel de kanttekening dat "een goedkeurende verklaring (weer) binnen het bereik moet komen van iedere gemeente". Vooral de gemeenten die sinds 2015 geen goedkeurende verklaring meer hebben gekregen, vormen een "zorgpunt".

In dat jaar zorgde de overheveling van zorgtaken van rijk naar gemeenten voor grote problemen bij het tijdig opstellen van de gemeentelijke jaarstukken en de accountantscontrole. Slechts 47 procent van de gemeenten kreeg toen een goedkeurende verklaring voor rechtmatigheid. Voor de decentralisatie had 95 procent van de gemeenten een goedkeurende verklaring.

Strekking van de controleverklaring voor het aspect rechtmatigheid, voor de jaren 2013 tot en met 2017

Aanbestedingen

Voor het eerst sinds 2015 is het sociaal domein niet meer de belangrijkste reden dat gemeenten geen goedkeurende verklaring krijgen. Andere oorzaken zijn belangrijker geworden, zoals fouten en onzekerheden bij aanbestedingen. "Daarmee is niet gezegd dat de verantwoording over het sociaal domein niet meer van belang is. Gemeenten en zorgaanbieders kost het nog steeds veel geld, tijd en energie om deze verantwoording af te leggen. Daarom is de voortgaande zoektocht van belang naar vormen van verantwoording, die minder (administratief) belastend zijn en in ruimere mate overeenstemmen met de intentie van de transformatie in het sociaal domein", aldus de minister.

Over 2016 had 19 procent van de gemeenten een anders dan goedkeurende verklaring voor rechtmatigheid. Bij 12 procent van de gemeenten lag de oorzaak hoofdzakelijk in het sociaal domein, voor 7 procent daarbuiten. Over 2017 kreeg 13 procent van de gemeenten geen goedkeurende verklaring, waarbij nog voor 4 procent het sociaal domein de hoofdoorzaak was. In de categorie 'overig' vallen volgens Ollongren met name de fouten op die gemaakt worden bij (Europese) aanbestedingen.

De NBA wil in 2019 een Publieke managementletter (PML) uitbrengen over aanbestedingen. Ook de commissie Bedrijfsvoering en Auditing Decentrale Overheden (BADO), een overleg van decentrale overheden, accountants en het rijk, zal aandacht schenken aan dit onderwerp, zo meldt de minister.

Uitsplitsing fouten en onzekerheden naar sociaal domein en overig

Tijdigheid

Gemeenten moeten de jaarstukken uiterlijk op 15 juli aanleveren. Bij 33 gemeenten lukte dat dit jaar niet. 24 van deze gemeenten waren te laat om technische redenen, waarbij de aanlevering niet (geheel) aan de formele aanleveringseisen voldeed. Voor het grootste deel konden deze 33 gemeenten de fouten ook binnen een week herstellen.

Sommige gemeenten waren op tijd met het aanvragen van uitstel en konden ook aantonen dat er sprake was van overmacht. Voor andere gemeenten gold dit niet. "Ook voor de laatstgenoemde categorie van gemeenten is uit coulance-overwegingen besloten, om het maatregelenbeleid niet direct te effectueren. In het merendeel van deze gevallen konden gemeenten en accountants niet tijdig de werkzaamheden afronden, die noodzakelijk zijn voor het kunnen verstrekken van een controleverklaring." Begin oktober waren de jaarstukken van alle gemeenten in het bezit van het CBS.

Verbeteracties

Vorig jaar gaf Ollongren aan dat het rijk vanwege de positieve trend geen volkomen nieuwe maatregelen zou nemen, maar het bestaande instrumentarium zou toespitsten op gemeenten die nog geen goedkeurende verklaring hadden. Deze lijn trekt de minister de komende periode door. De verbeteracties bestaan onder andere uit gesprekken met gemeenten met de meest langdurige verantwoordingsproblemen, ondersteuning van individuele gemeenten en het voorlichten van gemeenten over aanbestedingen.

Marktontwikkelingen

Uit een nieuwe inventarisatie van Accountant.nl, mede op basis van gegevens van BZK, blijkt dat Baker Tilly Berk nu marktleider is op de gemeentelijke auditmarkt als het gaat om het aantal gecontroleerde gemeenten. Dat kantoor had in 2017 87 gemeenten onder zijn hoede. Een jaar eerder waren dat er 79, en in 2013 nog maar 28.

Bij de grote kantoren valt vooral de daling van het het aantal door EY gecontroleerde gemeenten op: van 67 in 2016 naar 29 vorig jaar. In 2013 had EY nog 132 gemeenteklanten en was daarmee het tweede kantoor achter Deloitte, dat toen 176 gemeenten controleerde. Deloitte controleerde in 2017 72 gemeenten, vijftien minder dan een jaar eerder. Het marktaandeel van PwC stabiliseerde in 2017 (29 gemeenten, 2016: 30 gemeenten).

Deloitte is nog steeds marktleider gemeten naar aantal inwoners, gevolgd door PwC, dat dus echter veel minder gemeenten controleert. PwC is sterk vertegenwoordigd bij de zeer grote gemeenten. Het aantal gemeenten dat PwC controleert is sinds 2013 bijna gehalveerd, maar het aantal inwoners is juist gestegen.

Nieuwe spelers zijn PSA met vijf gemeenten en Astrium Overheidsaccountants met dertien gemeenten. Bij dat laatste kantoor sloot vorig jaar Vallei Public aan, dat in 2016 vijf gemeenten als klant had.

54 (68 procent) van de 79 gemeenten met meer dan vijftigduizend inwoners wordt gecontroleerd door PwC, Deloitte of EY, 19 (24 procent) door BDO, Baker Tilly Berk of Mazars. Amsterdam en Den Haag hebben een eigen accountantsdienst voor de externe controle, de resterende vier gemeenten worden gecontroleerd door Ipa-Acon, Astrium of Verstegen. Alleen Verstegen controleert een gemeente met meer dan honderdduizend inwoners (Westland).

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) waarschuwde in juli van dit jaar dat de beschikbaarheid van accountants een zorgpunt blijft voor gemeenten. Bijna een kwart van hen vraagt zich af of ze in de toekomst wel een accountant kunnen vinden, zo bleek uit een enquête van de gemeentekoepel. De beschikbaarheid van voldoende accountants is al enkele jaren een zorgpunt in de sector omdat grote kantoren zich terugtrekken uit de markt voor kleinere gemeenten.

Reactie NBA

De NBA zegt in een reactie dat de beroepsorganisatie het belangrijk vindt dat, mede in het kader van het project Ketenkracht uit de Vernieuwingsagenda van de NBA, vooral ook acties worden gericht op de kwaliteit van de bedrijfsvoering van gemeenten. In het project Ketenkracht wisselen accountants uit verschillende disciplines per sector kennis uit, met als doel de kwaliteit van de financiële keten te verbeteren.

Wat betreft de beschikbaarheid van accountants constateert de NBA dat de dynamiek van de markt de verschuivingen nog steeds heeft opgevangen. Daarbij zijn de nieuwkomers op de markt toegevoegd aan de NBA Werkgroep Decentrale Overheden (WGDO).