Nieuws 09 juni 2017

Publiek belang staat bij accountantscontrole nog niet altijd voorop

Het accountantsberoep moet nog veel doen om het vertrouwen van de samenleving terug te winnen. De bestaande structuur van accountantsorganisaties remt de voortgang van de kwaliteitsverbetering die de sector dringend nodig heeft. Dat zei AFM-bestuurder Gerben Everts tijdens het tweede internationale congres van de Foundation for Auditing Research (FAR), gehouden op 7 en 8 juni aan business universiteit Nyenrode. Audit quality stond daarbij centraal.

Everts sloot in zijn betoog aan bij de eerdere bevindingen van de Monitoring Commissie Accountancy (MCA). Het werken in teams met junioren, seniors en partners mag aantrekkelijk en efficiënt lijken, maar brengt ook risico's met zich mee, zei hij. De junioren binnen het team hebben onvoldoende ervaring en hun oordeel is daardoor te weinig 'volwassen'. Partners moeten hun aandacht verdelen over meerdere teams en vertrouwen graag op hun eigen oordeel en ervaring, waardoor belangrijke zaken kunnen worden gemist. En de senioren in het team, "de echte werkbijen" aldus Everts, hebben vaak het minste tijd en ruimte om zaken met anderen te bediscussiëren. "Een cultuurverandering is nodig, met sterkere controleteams, meer capaciteit en meer onderlinge dialoog." De combinatie met het streven naar efficiency resulteert in een klimaat waarin het leren van andersmans fouten niet vanzelfsprekend is. "Maar dat is precies wat er nodig is om de kwaliteit te verbeteren. Het is essentieel om een audit na afronding te bespreken. Wat ging er goed, waar is meer aandacht nodig."

Volgens Everts maakt het huidige verdienmodel van accountantsorganisaties dat het publiek belang bij controles niet altijd voorop staat. "Er is nog altijd spanning tussen winstmaximalisatie en het streven naar de hoogst mogelijke kwaliteitsstandaarden."

Menselijk brein

Ook belichtte Everts het toenemende belang van data analytics, big data en algoritmen in de auditpraktijk. Hij is er van overtuigd dat geautomatiseerde systemen in de toekomst bepaalde zaken beter kunnen dan de traditionele accountant, maar benadrukte tegelijk dat het menselijk brein onmisbaar blijft voor het interpreteren van de informatie. "Data alléén zegt niet veel, de wijze waarop het wordt geanalyseerd levert meerwaarde op." 

De AFM-bestuurder, verantwoordelijk voor het toezicht op accountantsorganisaties, is blij met de door de NBA gepresenteerde Green Paper over de definitie van audit kwaliteit, als aanzet voor verdere discussie. In zijn optiek onderkennen accountantsorganisaties en AFM samen het belang van het aanpakken van tekortkomingen in audit kwaliteit. "En dat gaat verder dan alleen een pure compliance oefening."  

Everts reageerde positief op een uitnodiging vanuit de FAR om deel te nemen aan een 'denktank' van academici en praktijkmensen, om de kern van de problemen in de sector én de te volgen weg voor de toekomst nader te bepalen.

Uphill battle

Om het vertrouwen te herwinnen van de samenleving moet het accountantsberoep vooral zelf initiatief tonen. Dat benadrukte minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem in zijn betoog op het FAR-congres. De minister, die een overview gaf van de ontwikkelingen in de sector in de afgelopen paar jaar, typeerde het herwinnen van vertrouwen als een uphill battle. Hij is blij met de oprichting van de FAR en de inspanningen die het onderzoeksinstituut zich getroost om de oorzaken van tekortschietende controlekwaliteit in beeld te brengen. Of, om acteur Matt Damon in de film The Martian te parafraseren, "the foundation is trying to 'science the hell out of the problem'", aldus Dijsselbloem.

Hij moedigde de sector aan geen afwachtende houding aan te nemen richting Den Haag. "De druk moet niet komen vanuit de politiek richting de sector, maar vanuit de sector richting politiek. Geef aan waarmee wij als politici verbeteringen in de branche kunnen ondersteunen." Accountants moeten bewijzen dat ze ons vertrouwen weer verdienen, zei Dijsselbloem. Hij verwees daarbij naar de Romeinse en Griekse oudheid, toen het veel moed vroeg om onafhankelijk te denken en te handelen; zoveel moed zelfs dat er een apart woord voor gebruikt werd: parrhesia, oftewel 'de waarheid spreken onder moeilijke omstandigheden'. "Accountants moeten parrhesia tonen", besloot de minister.

FAR-onderzoeken

De FAR-conferentie met als thema 'Controversies in future audit quality - a multi-stakeholder perspective' presenteerde daarnaast de opzet van een aantal lopende onderzoeken onder regie van de foundation:

• The loss of talent (Frank Moers, Maastricht University);
• Professional skepticism (Kris Hardies, Universiteit Antwerpen);
• Multi-team membership effects (Reggy Hooghiemstra, Rijksuniversiteit Groningen);
• Group Audits (Anna Gold, Vrije Universiteit Amsterdam en Denise Hanes Downey, Villanova University in Philadelphia).

Onder de internationale prominenten waren Mark DeFond (University of Southern California) en W. Robert Knechel (directeur van het International Accounting and Auditing Center, Warrington College of Business at University of Florida). DeFond ging bij de start van het congres nader in op het thema: controverses rondom audit quality. Knechel was gespreksleider bij een discussie getiteld The vision for change of the auditing profession. 

"Voor mij is een belangrijke maatstaf hoeveel auditproposals wij gewonnen hebben terwijl we de duurste waren", aldus Michael de Ridder (PwC) tijdens die discussie. Hij liet overigens in het midden hoe vaak dat het geval was. Martijn Bos (Eumedion) bevraagt naar eigen zeggen beursfondsen kritisch bij accountantswisselingen: "individuele beursgenoteerde organisaties die van auditor zijn gewisseld en een sterk gereduceerde audit fee hebben uitonderhandeld, vragen wij hoe kwaliteit in de beslissing is meegenomen en of er wel ruimte is om 'dieper te graven' als er een probleem is." 

Knechel sloot af met een citaat van Dickens, dat toepasbaar is voor de tijden waarin auditors nu operereren: "It was the best of times, it was the worst of times, it was the age of wisdom, it was the age of foolishness. En het is later aan ons om te beslissen wat wat was."

Maatwerk

Pieter-Paul Saasen (BDO assurance leader en eerder lid van de werkgroep Toekomst Accountantsberoep) ging bij de start van de tweede congresdag in op auditkwaliteit in de praktijk van middelgrote accountantsorganisaties. Hij sprak mede namens de andere 'mid-5'-kantoren die verbonden zijn aan FAR. Saasen pleitte voor maatwerk richting het midden- en kleinbedrijf, als het gaat om audit standards.

In dat verband was hij positief over de SME audit standard zoals die is ontwikkeld door de scandinavische landen. Hopelijk wordt die door de IAASB geadopteerd en tot algemeen geaccepteerde standaard gemaakt, aldus Saasen.  

Hij had eerder zelf meegewerkt aan de totstandkoming van de 53 maatregelen uit het rapport In het publiek belang, maar vroeg zich af in hoeverre die allemaal even duurzaam zullen zijn. "De buitenwereld is immers dynamisch en onzeker."