Nieuws 03 juni 2015

Risicogericht samenstellen krijgt handen en voeten

Risicogericht samenstellen rukt op in de praktijk, maar niet zelden wordt nog een te groot aantal werkzaamheden verricht en missen die werkzaamheden focus. Nemacc heeft in een onderzoek de knelpunten geïnventariseerd en stelde op grond daarvan een concrete best practice op.

De resultaten van het onderzoek worden vandaag in Nieuwegein gepresenteerd op het jaarlijkse symposium van Nemacc, het kenniscentrum van de NBA en Erasmus Universiteit Rotterdam. Het betreft nadrukkelijk toegepast onderzoek: de resultaten zijn direct bruikbaar voor elke mkb-accountant die samenstellingsopdrachten vervult.

Op basis van literatuur, regelgeving, tuchtrechtuitspraken én interviews met specialisten komen de onderzoekers ten eerste tot een schets van de huidige praktijk rond risicogericht samenstellen, de benadering van samenstellingsopdrachten die is opgekomen door de vraag naar efficiëntere, meer op maat gesneden én goedkopere dienstverlening rond het samenstellen van de jaarrekening.

Principle based

De regelgeving geeft daar sinds 2009 mogelijkheden voor. Toen werd Standaard 4410 van kracht, met principle based-regels voor de mkb-accountant die zich bij het samenstellen wil richten op de vraag waar zich de grootste risico's bevinden op materiële fouten in de jaarrekening. De werkzaamheden - naar aard en aantal - worden dan afgestemd op die risico's.

In de praktijk blijkt met name het principle based-kenmerk van de regelgeving een lastig obstakel, zo constateren de onderzoekers van Nemacc. Te vaak worden nog te veel werkzaamheden uitgevoerd, meer geleid door gewoonte en de aloude neiging zoveel mogelijk 'comfort' te zoeken, dan door de vraag of die werkzaamheden wel helemaal 'op de bal' zijn. De aangepaste Standaard 4410, vorig jaar oktober gepubliceerd en verplicht toe te passen per 1 januari 2016, lost dat probleem overigens niet op.

Implementatie

Dat is zoals bekend ook niet de bedoeling van principle based-regelgeving, maar daarmee verdween niet de behoefte aan meer concrete handvatten voor de implementatie van risicogericht samenstellen. Die biedt het Nemacc-onderzoek. Aan de hand van een uitgebreid uitgewerkt voorbeeld en een meer algemene leidraad als best practice, wordt het probleem behandeld onder welke omstandigheden welke werkzaamheden moeten worden uitgevoerd, en welke diepgang die werkzaamheden moeten hebben.

Daarbij komen ook andere praktische knelpunten aan de orde. Zoals de constatering - uit tuchtrechtzaken afgeleid - dat de planningsfase extra aandacht behoeft. Te vaak wordt die fase van de samenstelopdracht niet zorgvuldig genoeg doorlopen, wat tot problemen leidt in de uitvoeringsfase.

Een ander aspect dat uit tuchtrechtzaken naar voren kwam, is onvoldoende doorvragen door de accountant in de uitvoeringsfase. De hoge eisen die worden gesteld aan de professioneel-kritische houding van de accountant, worden ook benadrukt door diverse specialisten die geïnterviewd zijn. Goed risicogericht samenstellen kan toe met mínder werkzaamheden, zo blijkt, maar wat men wél doet, moet kritischer, specifieker en met meer focus verricht worden.

Kennis van klant en omgeving

In het Nemacc-onderzoek wordt erop gehamerd dat dit alleen maar kan als de kennis van de klant en zijn omgeving helemaal in orde is. Die kennis is immers essentieel om de risico's goed te kunnen inschatten die bepalen welke samenstellingswerkzaamheden moeten worden verricht. Nemacc adviseert de tools die toegepast worden bij integrated reporting als hulpmiddel te gebruiken om die kennis in kaart te brengen. Daarbij komen immers alle aspecten langs die waarde kunnen toevoegen aan de onderneming; niet alleen financiën, materieel en personeel, maar ook bijvoorbeeld intellectueel kapitaal, innovatief vermogen en maatschappelijke relaties.

Communicatie

In de conclusies van het onderzoek is een bijzondere plaats ingeruimd voor communicatie. Het gesprek met de klant, maar ook de communicatie met de rest van het team, verloopt in de praktijk niet altijd even soepel en vereist extra attentie. Er moet ruimte zijn of worden gecreëerd voor feedback en reflectie op wat er aan kennis van de klant wordt opgebouwd. Doorvragen 'in geval van een onbevredigende uitkomst' is daarbij 'een essentieel onderdeel van de samenstellingsopdracht'.