Nieuws 21 mei 2014

Rekenkamer pleit voor één beoordelingsmoment decentralisatie en tijdelijke Transitie Autoriteit

De Algemene Rekenkamer heeft niet kunnen vaststellen dat het kabinet op dit moment gemeenten al voldoende zekerheid kan bieden over een haalbare en verantwoorde decentralisatie voor de jeugdzorg, de maatschappelijke ondersteuning en arbeidsparticipatie per 2015.

Daarom pleit de Algemene Rekenkamer voor één integraal beoordelingsmoment komend najaar om vast te kunnen stellen of aan de randvoorwaarden wordt voldaan. Daarbij is ook het instellen van een tijdelijke onafhankelijke transitie autoriteit wenselijk.

Persbericht van de Algemene Rekenkamer:

Pleidooi voor één beoordelingsmoment decentralisatie en tijdelijke Transitie Autoriteit

Rechtmatigheid Rijk in 2013 van hoog niveau, controleterrein parlement versmalt

De uitgaven en inkomsten van de rijksoverheid zijn in 2013 rechtmatig verantwoord. Het aantal fouten en onzekerheden blijft ruimschoots binnen de marge en dus keurt de Algemene Rekenkamer de Rijksrekening 2013 goed. De Algemene Rekenkamer heeft niet kunnen vaststellen dat het kabinet op dit moment gemeenten al voldoende zekerheid kan bieden over een haalbare en verantwoorde decentralisatie voor de jeugdzorg, de maatschappelijke ondersteuning en arbeidsparticipatie per 2015. Daarom pleit de Algemene Rekenkamer voor één integraal beoordelingsmoment komend najaar om vast te kunnen stellen of aan de randvoorwaarden wordt voldaan. Daarbij is ook het instellen van een tijdelijke onafhankelijke transitie autoriteit wenselijk.

De Algemene Rekenkamer wijst op een trend die er toe leidt dat de rijksbegroting een steeds beperkter deel van alle publieke uitgaven afdekt, onder meer omdat de grootste groei zich voordoet in de via premies gefinancierde sectoren zorg en sociale zekerheid. Dat op zich versmalt het budgetrecht van de Tweede Kamer al. Die ontwikkeling krijgt een extra impuls door de overheveling van ruim € 8 miljard aan de gemeenten in het kader van de decentralisaties.

De minister van BZK neemt in zijn reactie de aanbeveling voor een extra beoordelingsmoment niet over en reageert niet op de tijdelijke transitie autoriteit. Wel stuurt hij nog een voortgangsrapportage naar de Tweede Kamer. De decentralisaties vormen een ingrijpende stelselwijziging. Naast de vraag of het Rijk daar klaar voor is, wijst de Algemene Rekenkamer op de vraag of de gemeenten klaar zijn deze nieuwe taken op zich te nemen. Volgens de Algemene Rekenkamer is het aan het kabinet om in het najaar aan te geven of de randvoorwaarden zijn ingevuld waardoor gemeenten verantwoord de voorzieningen kunnen overnemen waar vele burgers mee te maken hebben en wat daar eventueel nog aan ontbreekt. Een onafhankelijke (tijdelijke) autoriteit die integraal toetst zou daarbij behulpzaam kunnen zijn. Dat is in lijn met de aanbeveling uit 2008 van de parlementaire onderzoekscommissie onderwijsvernieuwingen om bij grote stelselwijzigingen een onafhankelijke uitvoeringstoets te verrichten. Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in het op 21 mei 2014 door president Saskia J. Stuiveling aan de Tweede Kamer aangeboden Verantwoordingsonderzoek over 2013.

Slank en slim informatiearrangement

Ook de verantwoording en democratische controle over de gedecentraliseerde taken dient vanaf 2015 op orde te zijn. Een open data platform kan hiertoe bijdragen. De informatie die gemeenten vergaren is ook nodig om een landelijk beeld te krijgen van de taakinvullling. Een veelheid aan monitors opzetten om de ontwikkelingen in kaart te brengen is dan niet slank en niet slim. De resultaten dienen juist integraal en in onderlinge samenhang in beeld te komen. Wat de kans op ‘slank en slim' extra compliceert is het besluit om tijdelijk (de eerste drie jaar) een deel van het geld, ruim € 11 miljard, onder voorwaarden uit te keren via een speciaal deelfonds sociaal domein binnen het Gemeentefonds. Dit roept onvermijdelijk een tijdelijke stroom verantwoordingsinformatie richting Rijk op, met alle administratieve en controlelasten van dien. Dit nog afgezien van de wetenschap dat op het niveau van de gemeenten niet en wel geoormerkte euro's door elkaar voor dezelfde taken juist in samenhang ingezet moeten worden. Loslaten en toch tijdelijk vasthouden acht de Algemene Rekenkamer een ongelukkige combinatie.  

Minder onvolkomenheden in bedrijfsvoering Rijk

De uitgaven van de rijksoverheid waren in 2013 € 225,4 miljard, de ontvangsten € 228,7 miljard. De Algemene Rekenkamer stelt in de financiële administratie over 2013 0,09 % aan fouten vast en 0,18 % aan onzekerheden.

De Rijksrekening 2013 wordt door de Algemene Rekenkamer goedgekeurd. 
De bedrijfsvoering van de rijksoverheid vertoont opnieuw een lichte verbetering. De ministeries van Buitenlandse Zaken, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Algemene Zaken vertonen geen onvolkomenheden (meer). Bij Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties treft de Algemene Rekenkamer nog de minste vooruitgang aan, bij Defensie nog veel onvolkomenheden maar er is wel een opgaande lijn. 
De problemen met het financieel beheer bij het Ministerie van Veiligheid en Justitie uit 2012 zijn afgelopen jaar nadrukkelijk aangepakt. De ernstige onvolkomenheid is weggewerkt, maar voor een blijvend goede bedrijfsvoering moet ook in 2014 nog veel werk verzet worden.

Belastingdienst heeft ruimte nodig voor taken, ook van parlement

De Belastingdienst moet bezuinigen en 4.000 banen schrappen. Kabinet en parlement vragen tegelijkertijd allerlei veranderingen in de fiscale wetgeving en de toeslagen door te voeren. Er is onvoldoende inzicht of die uitvoerbaar zijn, gezien de benodigde interne aanpassingen bij de Belastingdienst en de flinke uitdagingen voor het ICT-beheer. In de afgelopen jaren is gebleken dat de Belastingdienst regelmatig de eigen mogelijkheden overschat. Bij de Belastingdienst is daarom ruimte en realisme geboden om de noodzakelijke verbeteringen te kunnen doorvoeren. Dat moet ook het parlement zich realiseren. De bedrijfsprocessen verlopen over het geheel genomen beheerst, maar de (veranderingen in) de bedrijfsvoering en het uitkeren (en deels terugvorderen) van toeslagen vereisen extra aandacht.

Beter inzicht in resultaten innovatiebeleid nodig

In een aantal verdiepende onderzoeken heeft de Algemene Rekenkamer in kaart gebracht of de Tweede Kamer over 2013 de juiste informatie van ministers krijgt over (de effecten van) het gevoerde beleid. Zo zijn er wettelijke belemmeringen om publiek te maken  welke bedrijven profijt hebben van de twee grootste fiscale regelingen van het Rijk om innovatie te stimuleren. Samen zijn deze regelingen goed voor ruim € 1 miljard, op totaal € 3,2 miljard aan uitgaven voor innovatiebeleid die ministers in 2013 besteed hebben. Beter inzicht in de (belasting)uitgaven aan en resultaten van het innovatiebeleid van het Rijk is nodig. De door de overheid gestarte website volginnovatie.nl kan daartoe verder uitgebouwd worden.

Wat levert de uitkering voor verkeer en vervoer op?

De minister van Infrastructuur en Milieu (IenM) weet onvoldoende welke resultaten de 12 provincies en 7 stedelijke regio's boeken met de € 2 miljard die de minister jaarlijks toekent via de zogenoemde brede doeluitkering verkeer en vervoer. Dit geld wordt vooral gebruikt voor het regionale openbaar vervoer. De regio's en provincies hebben € 2,3 miljard gereserveerd voor uitgaven later. Hoeveel reserves nodig zijn, weet de minister niet. Evenmin weet zij of de regio's met minder geld toe kunnen.

Stimuleren aanschaf zuinige auto's is relatief duur

De overheid stimuleert burgers met belastingvoordelen om nieuwe zuinige auto's te kopen. Dat heeft sinds 2007 mogelijk € 5 miljard gekost. Zuinige auto's stoten minder schadelijke CO2 uit, maar dit milieuvoordeel is tot zo'n 35 % lager dan de officiële cijfers op basis van de theoretische testresultaten doen geloven. Via dit fiscale beleid de CO2-uitstoot beperken is relatief duur voor de Staat. De Tweede Kamer zou inzichtelijker geïnformeerd kunnen worden over de kosten en opbrengsten van dit beleid.

Kinderopvang kost Staat meer dan nodig

Uit verdiepend onderzoek blijkt dat de toeslagen voor kinderopvang - € 2,3 miljard in 2013 - de Staat meer kosten dan nodig. Dit komt omdat goedkope contracten voor de ouders  voor de overheid soms duurder blijken. Dat levert niet meer uren kinderopvang op. Zie ook persbericht Miljard minder aan kinderopvangtoeslag sinds bezuiniging.

Wordt gesubsidieerde rechtsbijstand volledig benut?

De staatssecretaris van Veiligheid en Justitie weet niet of iedereen die recht heeft op gesubsidieerde rechtsbijstand en dit nodig heeft, dat ook krijgt. Er is gericht onderzoek nodig om dit vast te stellen. Wat de gevolgen zullen zijn van het verhogen van de griffierechten op de toegankelijkheid van het rechtsbestel is niet bekend op het ministerie. In 2013 hebben 300.000 burgers totaal € 380 miljoen aan rechtsbijstand gekregen.

Besparingen op de rijksdienst - Uit de Jaarrapportage Bedrijfsvoering Rijk blijkt dat beoogde besparingen uit het programma om de rijksoverheid te verkleinen - Compacte Rijksdienst - deels niet gehaald worden. Er was een besparing van € 788 miljoen beoogd. Daarvan zal € 177 miljoen wellicht niet gerealiseerd worden. Voor € 321 miljoen is dat nog onzeker, omdat het ontbreekt aan onderbouwde plannen bij zeven van de 15 deelprojecten. Hoeveel besparingen de Hervormingsagenda Rijksdienst van de minister voor Wonen en Rijksdienst gaat opleveren, is nog niet duidelijk. 
Een deel van de beoogde besparingen betreft vastgoed. Op rijkskantoren moet € 145 miljoen bespaard worden. De plannen voor Den Haag zijn minder onderbouwd dan die voor de 12 provincies. De minister heeft de Tweede Kamer nog niet geïnformeerd over de financiële risico's van deze vastgoedplannen. De Algemene Rekenkamer dringt opnieuw bij het kabinet aan om plannen van diverse overheden om gebouwen of ander vastgoed te verkopen op elkaar af te stemmen. Dit om risico's op verstoring van de markt en tegenvallende opbrengsten te beperken. Na eerdere onderzoeken bij Defensie en Buitenlandse Zaken is de Algemene Rekenkamer van plan onderzoek te doen naar de nieuwe fusiedienst Rijksvastgoedbedrijf en het vastgoed bij de Nationale politie.

Beveiliging van DigiD nog een onvolkomenheid

De minister van BZK heeft onvoldoende acties ondernomen nu afgelopen jaar 75% van de circa 400 aangesloten overheidsinstellingen niet volledig voldoen aan de veiligheidsnormen voor het gebruik van DigiD. Deze tekortkoming werd door de Algemene Rekenkamer ook al over 2012 vastgesteld. Hierdoor zijn deze instellingen niet volledig weerbaar voor cyberaanvallen. Dit kan gevolgen hebben voor de beveiliging van DigiD. Ook de DigiD-omgeving zelf voldoet niet op alle punten aan de veiligheidsnormen. Verder wijst de minister volgens de Algemene Rekenkamer een aantal overheidsorganisaties er onvoldoende op dat zij eigenlijk een meer beveiligde vorm van digitale  identificatie door burgers zouden moeten gebruiken. Overigens stelt de minister in zijn reactie dat geen sprake is van een acuut beveiligingsrisico.

Informatie over fraude in jaarverslagen van ministers te algemeen

Op verzoek van de Tweede Kamer besteden ministers in hun jaarverslag 2013 aandacht aan fraudebestrijding. Hoe dit gebeurt varieert sterk per ministerie, maar op specifieke frauderisico's en maatregelen wordt weinig ingegaan. Ministeries publiceren geen betrouwbare schatting van de omvang van fraude met belasting-geld. Schattingen van derden zijn er wel. De meeste fraude komt voor bij het afdragen van belasting, met zorggelden en bij sociale uitkeringen. Nader onderzoek van de Algemene Rekenkamer leert dat de ministeries van Veiligheid en Justitie, BZK, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken weinig weten over frauderisico's bij subsidies. Als regels complex zijn of moeilijk controleerbaar kan dat fraude in de hand werken, zo wijzen voorbeelden in de ziekenhuiszorg, met persoonsgebonden budgetten en de gewichtenregeling in het basisonderwijs uit.

Reactie ministers en nawoord Algemene Rekenkamer

Elke vakminister heeft gereageerd op de bevindingen uit het verantwoordings-onderzoek van de Algemene Rekenkamer. Deze zijn te lezen via www.rekenkamer.nl/verantwoordingsonderzoek. De minister van Financiën noemt in zijn reactie op de bevindingen van het Verantwoordingsonderzoek het positief dat het aantal onvolkomenheden in de bedrijfsvoering afneemt terwijl de effecten van bezuinigingen, van personele taakstellingen en hervormingen zichtbaar worden. Ook de vaststelling dat in de Rijksrekening het aantal fouten en onzekerheden ruimschoots binnen de marge blijft, stemt positief. 
In haar nawoord stelt de Algemene Rekenkamer dat die constatering juist is, maar dat de betekenis van het kwantitatieve en kwalitatieve oordeel over de rechtmatigheid verandert nu steeds minder collectieve uitgaven via de rijksbegroting lopen.