Nieuws 29 april 2011

Jaap van Manen: 'Risicomanagement is soms zelf een risico'

De kredietcrisis is voor een groot deel veroorzaakt door onbegrepen risico's. Volgens oud-PwC-partner Jaap van Manen - hij nam recent afscheid - begrepen bankbesturen hun eigen complexe producten niet. En de manier waarop risicomanagement is ingericht, is een risico op zichzelf.

Van Manen grossiert in metaforen om zijn standpunt te verduidelijken. Daarom vergelijkt hij een bestuurder met een generaal die wil aanvallen op het slagveld terwijl een risk-officer aan zijn jas trekt om hem tegen te houden. "Die generaal wil helemaal niet stoppen, hij gaat door tenzij iemand misschien heel hard zou trekken", aldus Van Manen. Hij vindt dat risicomanagement gewoon een van de kerntaken is van het management van ondernemingen. Taken moeten niet gedelegeerd worden aan andere functionarissen, vindt hij, om vervolgens weer een vergelijking te maken. "Het gaspedaal en de rem moeten door dezelfde persoon bediend worden." 

Boerenverstand

Van Manen: "Risicomanagement is compliance-management geworden. Het gaat om regels en of je daaraan voldoet. Maar risicomanagement is gewoon ondernemen. Je bedenkt wat je wilt bereiken, op welke manier en waar dat mis kan gaan. Het is daarom een managementtaak die je met je boerenverstand te lijf zou moeten gaan; als je het niet snapt, moet je het niet doen."

Risico's zijn teveel geformaliseerd en dat heeft de houding tegenover risico's niet goed gedaan. "Als er een risico is benoemd dat zich niet voordoet, denken mensen soms dat ze een goed risico hebben gelopen", aldus de oud-PwC'er. "Maar als je 100 kilometer rijdt in de bebouwde kom en je veroorzaakt geen ongeluk, heb je dan een goed risico genomen?"

Dichttimmeren

De reflex om risico's met regels dicht te timmeren, is volgens Van Manen zo'n onvoldoende begrepen of doorgedrongen risico. Het was het thema van het seminar dat PwC organiseerde ter gelegenheid van zijn afscheid. Van Manen - eveneens hoogleraar Corporate Governance aan de Rijksuniversiteit Groningen - verliet de advies- en accountancyorganisatie kort geleden.  

Dat bankbesturen hun eigen complexe dienstverlening en producten niet meer begrepen, was zo'n ander (letterlijk) onbegrepen risico dat ten grondslag lag aan de implosie van een deel van de financiële sector. "Instellingen hadden lange tijd baat bij complexiteit. De klant begreep het niet, werd daardoor gevoelig voor advies en betaalde voor die producten. In die zin zijn die banken die in de problemen zijn geraakt, in hun eigen zwaard gelopen."

Plezieren

Tijdens het afscheidssymposium van Van Manen, waar ook oud-AFM-voorzitter Hans Hoogervorst en Jos Streppel spraken, was veel aandacht voor het probleem van 'moral hazard', een economisch begrip dat verwijst naar verandering in het gedrag van partijen als zij niet direct risico lopen voor hun daden. De inleiders waren het er over eens dat juist moral hazard de financiële sector bedreigt. Want hoe prikkel je het hogere management tot een meer prudent ondernemerschap als de overheid met een vangnet voor gemaakte fouten klaar staat? En andersom: hoe moeten banken efficiënt ondernemen en risico's managen als zij veel tijd en energie moeten steken in, zoals hij dat noemt, 'het plezieren van de die overheid'? Van Manen: "Nu zie je dat als banken veel minder gemakkelijk krediet verlenen, zij ladingen kritiek krijgen van de politiek. Ze worden verplicht mee te helpen aan het realiseren van politieke doelstellingen, terwijl ze gewoon hun werk doen, dus risico's afwegen."

Houdgreep

Van Manen is bang dat de financiële sector en de overheid elkaar in een houdgreep hebben waaruit het niet gemakkelijk ontsnappen is. Hij ziet de enige oplossing in een systeem waarin geen enkele instelling too big too fail kan zijn. Een initiatief daartoe hoeft niet per se van de politiek te komen. Ook de bankenwereld zelf kan de eerste stappen zetten. "Zij kunnen een lobby opzetten die pleit voor het splitsen van instellingen in een sterk gereguleerd nutsbedrijf en een zo vrij mogelijk zakelijk onderdeel."

(Bron: PwC)