Nieuws 06 oktober 2011

AFM: behoefte aan duidelijke onafhankelijkheidsregels voor accountants

Vandaag heeft de AFM haar rapport 'Prikkels voor kwaliteit accountantscontrole' aangeboden aan de NBA. Het rapport beschrijft welke waarborgen er zijn en welke afweging de accountant maakt om onafhankelijk te functioneren.

Specifiek belicht het rapport dilemma's die zich daarbij in de praktijk (kunnen) voordoen. Daarnaast gaat het rapport in op de vraag in hoeverre financiële prikkels en kwaliteitsprikkels meewegen in de benoeming, beoordeling, beloning en sanctionering van accountants die werkzaam zijn binnen de grote accountantskantoren.

Het rapport is verkennend van aard. De AFM heeft de verwachting dat dit rapport een waardevolle input zal zijn voor de brede en open consultatie die het ministerie van Financiën, in overleg met de AFM en de NBA, dit najaar zal starten. De belangrijkste conclusie uit het rapport is dat de AFM voorstander is van meer duidelijke en restrictieve regelgeving voor onafhankelijkheid.

"Accountants moeten onafhankelijk zijn en bestaande regels laten te veel ruimte voor een eigen afweging. Met alle betrokkenen samen moeten we in een open dialoog kijken welke combinaties van diensten we nu wel en niet aanvaardbaar vinden. Diensten die zekerheid toevoegen voor externe gebruikers, zijn qua aard duidelijk anders dan diensten die ten behoeve van de ondernemingsleiding worden verleend ", aldus Janine van Diggelen, Hoofd Toezicht Accountantsorganisaties van de AFM.

Meer eenduidige en restrictieve regelgeving kan voor gebruikers van de jaarrekening duidelijkheid scheppen. Zowel nationaal als internationaal staat de noodzaak kritisch te kijken naar de onafhankelijkheid van de accountant hoog op de politieke agenda. Met dit verkennende rapport hoopt de AFM tijdig en constructief bij te dragen aan deze discussie

Spanningsveld

De AFM heeft het onderzoek naar prikkels voor de kwaliteit van de accountantscontrole uitgevoerd bij vijftien accountantsorganisaties die tevens beursfondsen, banken en verzekeraars mogen controleren (oob-vergunninghouders). Accountantsorganisaties zijn commerciële organisaties. Zij worden betaald door de organisaties die zij controleren (hun controlecliënten) en concurreren met elkaar om controleopdrachten te verwerven en te behouden.

Deze organisatievorm betekent dat er een inherent spanningsveld is waarbinnen een accountant moet werken. Enerzijds moet de externe accountant zich objectief en kritisch opstellen tegenover zijn controlecliënt om een kwalitatief goede controle uit te kunnen voeren. Anderzijds wil de accountant diezelfde controlecliënt zo goed mogelijk bedienen om de opdracht te verkrijgen of te behouden.

Dit spanningsveld komt tot uitdrukking in de onderwerpen die de AFM heeft onderzocht in haar verkennend onderzoek: benoemen, beoordelen, belonen en sanctioneren van externe accountants en onafhankelijkheid.

Benoemen, beoordelen, belonen en sanctioneren

De meerderheid van de oob-vergunninghouders betrekt kwaliteitsaspecten zichtbaar bij het benoemen, beoordelen en belonen van hun externe accountants. De mate waarin dit gebeurt, varieert per kantoor. Bij het benoemen, beoordelen en belonen van externe accountants worden naast de kwaliteitsaspecten ook commerciële aspecten betrokken. De AFM heeft in dit onderzoek niet kunnen vaststellen hoe zwaar de commerciële aspecten ten opzichte van de kwaliteitsaspecten worden gewogen. Verder blijkt uit het onderzoek dat alle oob-vergunninghouders een sanctiebeleid hebben dat gericht is op het op gepaste wijze nemen van maatregelen tegen externe accountants die de regels overtreden.

"Het nadrukkelijk belonen van een kwalitatief goede controle binnen kantoren zal het kwaliteitsgericht gedrag van accountants bevorderen. Het zou daarom goed zijn kwaliteit als belangrijkste grondslag bij de beoordeling en beloning van accountants te verankeren in de regelgeving", aldus Van Diggelen.

Onafhankelijkheid

Een accountantsverklaring heeft alleen waarde voor gebruikers als de controlewerkzaamheden zijn uitgevoerd door een onafhankelijke accountant. Uit het onderzoek van de AFM blijkt dat daar waar sprake is van geboden en verboden in de onafhankelijkheidsregelgeving de externe accountants en accountantsorganisaties die over het algemeen naleven. Zo mag geen sprake zijn van financiële belangen in controlecliënten en de externe accountant die een controleopdracht bij een oob-controlecliënt verricht moet na zeven jaar rouleren. Accountantsorganisaties zien erop toe dat deze regels worden nageleefd.

De regelgeving kent nauwelijks expliciete geboden en verboden voor andere situaties die bedreigingen van de onafhankelijkheid met zich meebrengen en die zich in de praktijk voordoen. Dit betreft in het bijzonder het verlenen van overige diensten dan wettelijke controles aan controlecliënten, zakelijke relaties met controlecliënten, sponsoring van controlecliënten en langdurige relaties van de externe accountant met niet-oob-controlecliënten. In deze situaties moeten de externe accountant en de accountantsorganisatie een onafhankelijkheidsbeoordeling uitvoeren. Dit betekent dat accountants in feite zelf beoordelen of zij onafhankelijk zijn door bedreigingen te signaleren, te evalueren en zonodig maatregelen te nemen om de onafhankelijkheid te waarborgen. De normstelling laat daarbij veel ruimte voor interpretatie. Dit betekent dat de inhoud en de uitkomst van deze beoordeling per situatie verschilt.

Van Diggelen: "Als AFM hebben wij in ons verkennend onderzoek nadrukkelijk de focus gelegd op controleopdrachten waarbij sprake is van samenloop met andere diensten, zakelijke relaties en sponsoring van enige omvang. Wij hebben een aantal voorbeelden in het rapport opgenomen van situaties die wij in ons onderzoek zijn tegengekomen. Deze zijn niet representatief voor alle controle-opdrachten die de onderzochte accountantsorganisaties uitvoeren. Niet bij alle controle-opdrachten is namelijk sprake van samenloop van diensten, zakelijke relaties en sponsoring. Er zijn ook controlecliënten die als beleid hebben dat de controlerend accountant überhaupt geen overige diensten mag leveren.  Als het gaat om de discussie waar de grens moet liggen, is het echter belangrijk juist te kijken naar de situaties waar samenloop van diensten, zakelijke relaties en/of sponsoring zich voordoen. Vandaar dat ons rapport een goed startpunt vormt voor een constructieve discussie op basis van reële situaties".