Ned Ludd of productontwikkeling
Volgens Barbara Majoor richten Arnout van Kempen en Marc van Hilvoorde zich in hun essay (‘de Accountant’ juli/augustus 2005, pagina 28) te eenzijdig op de veranderingen rond de financiële administratie en controle. Inventieve productontwikkeling zal moeten zorgen dat er vraag blijft naar accountantsdiensten.
Dit artikel is verschenen in de Accountant nr. 1, 2005
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Barbara Majoor *
De wettelijke bescherming en de controleplicht zijn niet bedoeld als bescherming van een ‘gezapige beroepsgroep’, maar als bescherming van de burger, is de boodschap van het artikel ‘Ned Ludd als accountant’. De auteurs zijn van mening dat de beroepsgroep nodig wakker moet worden geschud aan de vooravond van wat zij waarnemen als ‘revolutionaire’ ontwikkelingen op het werkterrein van de accountant.
Ontwikkelingen die de totale automatisering van zowel de administratie als verslaggeving van ondernemingen omvatten en daardoor een grote impact hebben op de wijze waarop de accountant zijn controle inricht en uitvoert. Als de accountant zijnbakens niet verzet kan dit wel eens leiden tot de teloorgang van een professie, waarschuwen de schrijvers. Een forse conclusie, waarbij ze echter een wezenlijke vraag onbeantwoord laten: Heeft de wettelijke controle in de toekomst nog bestaansrecht?
Deze vraag lijkt in een tijd waarin er juist veel te doen is rondom de verankering van de wettelijke controle in de Wta en de Achtste Richtlijn, wellicht wat merkwaardig. Uit gezaghebbende bronnen** kan echter regelmatig worden beluisterd dat voor de besluitvorming van externe belanghebbenden bij een onderneming de financiële jaarrekening niet de enige bron van informatie is. Andere informatiebronnen, met mede een verantwoording over andere onderwerpen dan uitsluitend de financiële performance, nemen een steeds belangrijkere plaats in.
Hiermee doemt een geheel ander scenario op: de mogelijkheid dat de vraag naar controle van de financiële jaarrekening, waarop de wettelijke controleverplichting is gebaseerd, zal verdwijnen. Als dat scenario waarheid wordt, dan wordt het pas echt spannend en zijn de ontwikkelingen, naar analogie met Ned Ludd, uiterst serieus te nemen. Voor een adequaat antwoord op de vraag of dit scenario werkelijkheid wordt, is het met name belangrijk om scherp op het netvlies te hebben wat de drijfveer is achter de vraag naar de traditionele controlediensten.
De Agency Theorie kan hierbij helpen. De vraag naar accountantsdiensten en in het bijzonder controlediensten wordt in deze theorie in de eerste plaats bepaald door ‘de informatieachterstand met betrekking tot risico’s en onzekerheden in de ondernemingssfeer’ van de externe belanghebbende ten opzichte van de ondernemingsleiding, plus het gegeven dat de ondernemingsleiding deze informatieachterstand in haar eigen voordeel zal gebruiken. Daarom is er in potentie een vraag naar dienstverlening die erop gericht is deze informatieachterstand te verkleinen.
Echter, hier voegt de theorie een belangrijk economisch motief toe, namelijk dat de ondernemingsleiding een kosten-batenafweging maakt om ofwel een hogere vergoeding te betalen aan de externe belanghebbende of wel te zorgen dat de informatieachterstand wordt verkleind door bijvoorbeeld een accountant de jaarrekening te laten controleren, zodat externe belanghebbenden een lagere vergoeding voor hun participatie verlangen. Het break-even point in deze theorie is het niveau waarop de kosten van de accountantsdiensten gelijk zijn aan de extra kosten die de ondernemingsleiding aan de externe belanghebbenden moet betalen, als vergoeding voor de informatieachterstand.
Met name de kosten-batenafweging voegt een belangrijke dimensie toe aan de discussie over de analogie van het accountantsberoep met Ned Ludd. Immers, als de accountantskosten niet langer opwegen tegen de baten - een bijdrage leveren aan een zogenoemd investment climate of trust vanuit het perspectief van de externe belanghebbende - dan vervalt het economisch motief voor de vraag naar controlediensten. Dan resteert uitsluitend de wettelijke controleverplichting voor een bepaalde groep ondernemingen, maar zal de marktwerking uiteindelijk haar werk doen. Voor de vraag naar controlediensten is het dus vooral essentieel om controlediensten aan te bieden die perfect aansluiten op de door de externe belanghebbenden waargenomen informatieachterstand.
De vraag is nu hoe lang het accountantsberoep wordt gegund om zich aan te passen aan gewijzigde omstandigheden in de vraag naar controlediensten. Daarvoor is van essentieel belang dat het beroep voldoende alert is op de vraag of zij de juiste controle- en assurance-producten aanbiedt. Het is essentieel dat de beroepsgroep - hoewel in het post-Enron tijdperk de aandacht met name lijkt te liggen op het belang van de jaarrekening - de ogen niet sluit voor productontwikkeling. Alleen met een constante inventieve productontwikkeling kan het beroep een blijvende voorsprong behouden op het gebied van het verschaffen van zekerheid. Vertaald naar de Agency Theory: hiermee wordt bereikt dat de kosten-batenverhouding wordt verbeterd.
Daarnaast spelen natuurlijk de kosten een rol in de economische afweging naar de vraag naar accountantsdiensten. Als de dienstverlening niet concurrerend wordt aangeboden dan wordt het prijskaartje van de controle immers dermate hoog dat de toegevoegde waarde niet meer opweegt tegen de baten (de linkerzijde in de grafiek). De ondernemingsleiding zal dan andere alternatieven zoeken en/of de informatieachterstand van de externe belanghebbenden verdisconteren in de prijs van een aandeel. Maar om alle aandacht uitsluitend op deze kant van de medaille te richten, uit angst voor een ‘Ned Ludd’-effect, miskent het belang van productontwikkeling. Het is aan de beroepsgroep om dit Ned Ludd-effect niet overheersend te laten worden en het zover niet te laten komen ...
Noot
* Barbara Majoor is director bij het Department of Professional Practice van KPMG en verbonden aan de accountantsopleiding van de Faculty NIVRA-Nyenrode.
** Zie onder andere Speech: Accounting Profession Issues and Trends, The Future of the Accountancy Profession, by Graham Ward, CBE, MA, FCA, IFAC president, Institute of Chartered Accountants in England and Wales Annual Conference, London / June 28, 2005.