Top 25
Wie zijn de hoogste RA's in het bedrijfsleven? 'de Accountant' screende de besturen van alle AEX- en AMX-fondsen plus nog wat bedrijven. En noteerde de 25 'machtigsten'.
Dit artikel is verschenen in de Accountant nr. 7, 2007
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Tom Nierop en Peter van Rietschoten
RA's in het bedrijfsleven
Dat niet alle registeraccountants in het accountantsberoep terechtkomen is bekend. Velen kiezen na het openbaar beroep voor een carrière in wat breed wordt aangeduid als ‘het financieel management’, of kiezen daar al bij aanvang voor het bedrijfsleven. Binnen het totale NIVRA-ledenbestand vormen deze accountants in business zelfs de grootste groep. Sommigen klimmen erg hoog. Een goed beeld van hoe vaak dat gebeurt en hoe hoog ze klimmen ontbreekt echter. Tijd dus voor een onderzoekje. Niet uitputtend, en met een slagje om de arm voor de volledigheid, maar toch resulterend in wat je een top 25 van ‘hoogste’ RA's in het bedrijfsleven zou kunnen noemen.
Beurs en omzet
Het onderzochte speelveld: in de eerste plaats de besturen van vooraanstaande beursgenoteerde ondernemingen. Van de AEX- en AMX-fondsen zijn alle bestuurders met een RA-titel in kaart gebracht. Dezelfde stofkam is gehaald door de besturen van andere bedrijven die je (ietwat arbitrair) vanwege hun omvang of naamsbekendheid ‘belangrijk’ zou kunnen noemen, voor zover daar althans openbare informatie over beschikbaar is. Sommige van die bedrijven zijn beursgenoteerd, andere niet.
Hoe meet je de ‘zwaarte’ van een bestuursfunctie? Dat is lastig, want mede afhankelijk van allerlei niet overzienbare nevenfactoren. De ene cfo is de andere niet en in het ene bestuur spelen andere krachten dan in het andere. Een voor de hand liggende maatstaf is echter de omvang van het desbetreffende bedrijf, gemeten in omzet. Omzet fluctueert minder dan winstcijfers en is dus een stabielere en ‘betrouwbaarder’ maatstaf. Met winst als meetlat zou een groot maar tijdelijk verliesgevend bedrijf even niet meetellen, en dat is raar. Omzet zegt ook meer over de omvang van activiteiten dan het eigen vermogen. De ondergrens is voor deze inventarisatie bepaald op een jaaromzet van een half miljard euro.
Weinig ceo's
De resultaten leiden al meteen tot één duidelijke vaststelling. Vrijwel alle RA's in raden van bestuur zijn chief financial officer of bij bedrijven die het Nederlands trouw blijven financieel directeur. Algemeen directeuren (ceo's) zijn aanmerkelijk zeldzamer. Slechts twee RA's van de top 25 bekleden zo’n niet-specifiek financiële directiefunctie: bestuursvoorzitter Herman Hazewinkel van bouwconcern VolkerWessels en Ronald Icke van arbeidsmarktdienstverlener United Services Group.
Dat ligt gezien de financiële achtergrond van de accountantsopleiding natuurlijk ook wel voor de hand. Veruit de meeste RA's zullen op zijn minst beginnen in een puur financiële functie en dan is de verdere carrièrelijn al snel bepaald. Hoe dan ook: meestal hebben ceo's blijkbaar een andere aanvliegroute dan het type functies waarin de meeste RA's actief zijn. Toch is het aantal accountants onder de ceo's in een land als Groot-Brittannië veel groter. Het Britse blad Accountancy becijferde in november 2006 dat van de honderd ceo's van bedrijven in de FTSE 100, er twintig zijn opgeleid als accountant. Tegelijk stelt het blad vast dat er, mede door de grotere aandacht voor financiën en corporate governance, al een paar jaar een duidelijke trend is om financieel directeuren te laten doorstromen naar de ceo-zetel.
Bredere beweging
Dit past in een bredere beweging. Ook McKinsey pleitte er onlangs voor het aandeel financieel specialisten onder de ceo's te verhogen. Volgens een eind 2006 gepubliceerd onderzoek heeft slechts één op de vijf Amerikaanse ceo's ervaring als financieel directeur. De adviesfirma pleit ervoor om dat aandeel te vergroten, omdat cfo's als ‘objectieve cijferaars’ juist het vertrouwen van de aandeelhouders zouden genieten. Wellicht zal die verschuiving op termijn ook in Nederland te zien zijn, met mogelijk meer RA-ceo's als resultaat.
Overigens is het huidige aantal RA-ceo's wel erg klein. In het recente verleden waren er meer prominente voorbeelden, zoals Shelltopman Cor Herkströter en Aegon-ceo Kees Storm. Beiden zijn overigens nog steeds actief als commissaris. Storm onder meer bij zijn oude werkgever Aegon en Herkströter onder meer als president-commissaris bij ING Groep (zie tabel).
In de categorie bedrijven met een omzet van minder dan een half miljard euro (niet gestructureerd onderzocht) zitten mogelijk ook meer RA-ceo's. In elk geval een bij mediabedrijf Talpa, waar Ronald Goes de hoogste zetel bekleedt. De RA-dichtheid van het Talpa-bestuur is trouwens toch opvallend: mederegisteraccountant Peter Rademaker is er cfo.
Hoogste
Gemeten naar bedrijfsomzet zit de hoogste RA bij een niet-beursgenoteerde onderneming. Het is de 59-jarige financieel directeur Henk Scheffers van het miljardenconglomeraat SHV. Deze scoorde mede door zijn commissariaten bij Wolters Kluwer en Friesland Foods (niet beursgenoteerd, dus niet in de commissarissentabel) eerder een 43ste plaats in de ‘machtigenlijst’ van het blad FEM/Business.
De nummers twee en drie uit onze lijst zijn Marcel Smits van KPN en René Hooft Graafland van bierbrouwer Heineken, beiden cfo. Een speciale vermelding verdienen de mensen die naast hun topfunctie ook nog zware commissariaten vervullen. Het inventariseren daarvan hebben we beperkt tot beursfondsen uit de AEX of AMX. Behalve de al genoemde nummer één, Henk Scheffers, vallen ook VolkerWessels-topman Herman Hazewinkel (tevens commissaris bij Twentsche Kabel Holding), Robert-Jan van der Kraats (cfo Randstad, commissaris bij Ordina) en Fred Arp (cfo Telegraaf, commissaris Wereldhave) in deze categorie ‘zwaargerichten’.
Vrouw(en)
Je kunt op basis van deze lijst niet zeggen dat vrouwelijke RA's in het bedrijfsleven vaker de top bereiken dan in het openbaar beroep. De top 25 bevat welgeteld één vrouw, Pam van Olphen, financieel directeur bij Endemol. Toch is dat nog altijd meer dan er in de besturen van de grote accountantskantoren zijn vertegenwoordigd.
Dan nog een kort woord over twee recente afzwaaiers, die dus net buiten deze toplijst vielen. Kenaad Tewarie ging in september 2006 na ‘gezamenlijk overleg’ weg als cfo bij supermarktbedrijf Laurus (officieel per 1 januari 2007), kort nadat ook de ceo daar was opgestapt. En Adri Ruis trad per 1 december 2006 ‘wegens verschil van inzicht’ af als financieel directeur bij supermarktbedrijf Schuitema. Inderdaad, ook een supermarktbedrijf. Maar dat we op basis daarvan conclusies moeten trekken over de geschiktheid van deze sector voor RA's, is onwaarschijnlijk: Ruis' positie wordt nu tijdelijk waargenomen door interim manager Hans Haagsman. Ook een RA.
Bij de inventarisatie is mede gebruikgemaakt van door het Controllers Instituut verzamelde gegevens. Dit artikel pretendeert geen absolute volledigheid, onder meer omdat over niet-beursgenoteerde bedrijven niet altijd voldoende informatie eenvoudig beschikbaar is. Aanvullingen zijn welkom.
1 Henk Scheffers
Henk Scheffers (59) is lid van de SHV-directie en onder meer commissaris en voorzitter audit committee bij Wolters Kluwer en Friesland Foods. Bij NPM Capital is hij voorzitter van de investeringscommissie. Werd RA via de ‘moeilijke weg’: overdag werken en 's avonds studeren. Werkte zeven jaar op een accountantskantoor. Daarna twintig jaar bij Koninklijke Bunge (van interne accountant die daar RA werd tot algemeen directeur), vervolgens zeven jaar LeasePlan (lid raad van bestuur) en sinds 1999 SHV Holdings.
Profijt RA-opleiding: “Daar heb ik vooral bij LeasePlan veel aan gehad. In de onderhandelingen met De Nederlandsche Bank over de bankfunctie die een leaseonderneming toch ook heeft, kwamen opleiding en status goed van pas. Bij SHV speelt het RA-zijn wel mee op de achtergrond, maar niet meer zo prominent. Terugkijkend zeg ik: opleiding, het geleerde en de titel hebben mijn carrière wel richting gegeven, maar er geen stempel op gedrukt. Financiële interesse was er altijd al, de kennis is er zeker door vergroot.”
Ups en downs: “Overname en delisting van NPM Capital in 2000. Een leuk bedrijf met veel belangen in familieondernemingen. Ik werk graag met dergelijke ondernemingen, waarbij de eigendompositie dus duidelijk is. Zwaar was bij Koninklijke Bunge een reorganisatie doorvoeren waarbij ontslagen vielen. Wegsturen van mensen die altijd hun best hebben gedaan is niet leuk.”
De accountant van morgen: “Moet zich tot het eigen werkgebied beperken. Geen grote, brede adviesbroek aantrekken. Audit only, please.”
5 Robert-Jan van de Kraats
Robert-Jan van de Kraats (46) is bij Randstad Holding vice-voorzitter van de raad van bestuur en cfo (2001). Hij is commissaris bij Ordina en SNS Reaal. Ging in 1979 werken bij een accountantskantoor, omdat “dat een hele aardige manier zou zijn om veel van ondernemingen te zien”. Begon toen ook met de NIVRA-opleiding, door hem the hard way genoemd. “Het was vooral een emotionele keuze, ik zou onderweg wel zien wat ik echt wilde worden.” Dat bleek niet accountant te zijn, want toen hij als interimmanager werd ingezet, wist hij het: “Gauw naar de andere kant van de tafel, aan het stuur leek me veel leuker. Meeondernemen, dat wilde ik.” Hij zwaaide in 1989 (nog niet RA) af als controleleider en werd financieel directeur bij het Deense Grundfos (technologiesector). Het jaar daarop haalde hij alsnog zijn RA-titel. Tussen 1993 en 2001 vervulde hij diverse financiële en andere management-functies bij kredietverzekeraar NCM.
Profijt RA-opleiding: “Jarenlang veel plezier van gehad, en nog steeds. Niet alleen geleerd en ervaren hoe het spel is van de grote lijnen, maar ook oog gekregen voor de details op de werkvloer. Dáár leer je hoe een bedrijf echt in elkaar zit.”
Ups en downs: “De uitzichtloze kascontroles en dikke pakken inkoopfacturen in de eerste jaren bij het accountantskantoor vreselijk! Hoogtepunt: de switch van accountancy naar besturen. En ook: het succes van Randstad en de AEX-notering in maart.”
De accountant van morgen: “Stoppen met onbegrepen en onzichtbaar zijn. Er is bij stakeholders te weinig begrip voor risicomanagement en de controls daarop. Accountant en ondernemer moeten dat samen uitleggen. Wat dat betreft is er in de positie van de accountant echt een keerpunt nodig. Naast expert zijn moeten ze een meer authentieke persoonlijkheid tonen.”
15 Peter Wennink
Peter Wennink (49) is executive vice president en cfo bij ASML Holding NV. Daarnaast is hij commissaris bij Bank Insinger de Beaufort, lid van de adviesraad van Euronext en lid van de Rijkscommissie voor Export, Import en Investeringsgaranties. Hij startte als jongste assistent bij de Nederlandse Accountants Maatschap, werd in 1993 registeraccountant, en stapte in 1998 als Deloitte-partner over naar ASML Holding.
Over de keuze voor accountancy: “Gebaseerd op een natuurlijke aanleg voor de omgang met cijfers, en het was gewoon leuk.” Bij ASML werd hij financieel directeur, maar niet alleen vanwege zijn RA-opleiding. “Ik was gespecialiseerd in het ter beurze brengen van ondernemingen, en dat speelde bij ASML. Ze wilden me hebben en helpen bijdragen aan de turn-around van technologische cowboycultuur naar volwassen onderneming.”
Profijt RA-opleiding: “Minder dan allesbepalend, meer dan marginaal. Heel vormend, goed de diepte in gegaan. Nuttig in de financiële functies en transformaties en reorganisaties, prettig als bagage in de brede business exposure van het general management.”
Ups en downs: Dat de beurswaarde sinds zijn start bij ASML is vertwintigvoudigd beschouwt Wennink als een hoogtepunt. “Negatief is dat er reorganisaties waren, met ontslagen. Voor de betrokkenen niet goed, voor de bedrijfssfeer evenmin. Het hoort bij een cyclische onderneming als de onze, maar toch.”
De accountant van morgen: “Zijn uitdaging maar in feite die voor de hele financiële discipline is een evenwicht vinden tussen de noodzakelijke codificering van het accountantsberoep en de bedrijfsmatige toepassing daarvan. Daartoe moet zeker ook de onderneming met de accountant open communiceren, het samen doen. Pro-actief met elkaar aan tafel, waarbij de accountant dus geen regel-freak is, maar toepassingsgericht en het primaat volgt van substance over form.”
6 Rinse de Jong
Rinse de Jong (58) is lid van de raad van bestuur en cfo van Essent. Hij begon in 1970 als ‘jongste assistent’ op een accountantskantoor, haalde diploma's bedrijfsadministratie en koos vervolgens voor de ‘lange weg’ van de NIVRA-opleiding. Vakken als AO vielen hem in eerste instantie zwaar; hij stapte in 1978 over naar het financieel management van Elsevier. Toch maakte hij de opleiding af en werd in 1984 RA.
Profijt RA-opleiding: Ofschoon hij het accountantsberoep niet heeft uitgeoefend, had en heeft hij veel aan de opleiding. “De kennis van bijvoorbeeld administratieve organisaties komt er geheid in, je krijgt een instrumentarium dat je steeds weer kunt gebruiken. Bij (later Reed) Elsevier was dat zeker het geval, bij Essent nu niet minder.”
Ups en downs: Na een periode van vier jaar bij ASM International trad De Jong in het najaar van 2002 aan bij Essent. “Leukste baan van Nederland. Grootste in onze sector, een markt die zakelijk en politiek enorm in beweging is; een onderneming die qua organisatie en processen een slag had te maken. Daar zat ook een ‘dieptepunt’: de constatering dat we een flink deel van onze klanten niet optimaal bedienden. Ook in deze heb ik veel profijt (gehad) van AO. Hoogtepunt is dat de politiek naar onze argumenten om de netwerken niet af te splitsen heeft geluisterd.” De Jong sluit niet uit dat de beoogde fusie tussen Essent en Nuon een volgend hoogtepunt zal worden.
De accountant van morgen: “De groeiende behoefte aan een kwaliteitsstempel op financiële informatie, daarin zit dé maatschappelijke rol van de accountant. Terug dus naar het ‘vertrouwen van het maatschappelijk verkeer’, inclusief het bijbehorende natuurlijke gezag.”
8 Tjalling Tiemstra
Tjalling Tiemstra (54) is sinds eind 2002 lid van de raad van bestuur en cfo van Hagemeyer. Daarnaast is hij bestuurslid van de Vereniging van Effecten Uitgevende Organisaties en voorzitter van de Commissie Informatie Voorziening van VNO-NCW. Tiemstra studeerde economie in Groningen en trad in 1979 in dienst bij Unilever, ‘met de verplichting tot het volgen van een accountantsopleiding’.
Profijt RA-opleiding: In 1984 haalde hij in Rotterdam zijn RA-titel. Die heeft hij niet als openbaar accountant in praktijk gebracht, wel heeft hij mede daardoor voor Unilever verschillende financiële en general management-functies in binnenen buitenland kunnen vervullen. “Boeiend, maar in 2001 kon de wens worden gerealiseerd om terug te keren naar Nederland en eindverantwoordelijkheid te dragen van een beursgenoteerde onderneming, bij HBG NV. Na krap een (zeer bewogen) jaar ben ik in 2002 toegetreden tot de raad van bestuur van Hagemeyer.
Ups en downs: In 2003 zijn we in zeer woelig vaarwater terecht gekomen. De onderneming ging bijna failliet, er was een ingrijpende herfinanciering nodig. Daarmee werd een stevig dieptepunt in mijn carrière vervolgens ook een hoogtepunt, want Hagemeyer overleefde en is nu weer gezond. Het was een traject van zeer veel stress, veel ervaring en daardoor goud waard.”
Richting aan en stempel op de carrière die betekenis heeft de RA-opleiding voor Tiemstra niet gehad; wel heeft hij in zijn huidige functie ‘bijzonder veel profijt van bijvoorbeeld de analytische vaardigheden opgedaan bij AO en controleleer’.
De accountant van morgen: “Die moet op een geloofwaardige manier de true and fair view certificeren die door de onderneming wordt gerapporteerd en waarop stakeholders hun besluiten baseren.”
20 Pam van Olphen
Pam van Olphen (42) is financieel directeur bij Endemol Nederland. Ze is ook bestuurslid van het pensioenfonds PNO Media. Na haar studie economie (VU) trad ze in 1989 in dienst bij KPMG Accountants en behaalde in 1992 haar RA-titel.
“Ik wilde veel verschillende bedrijven zien. Plus dat het financieel-economische me wel trok, in ieder geval als eerste stap.” De volgende stap was naar KPMG Consulting (1995-1999). “Ook daar werd ik steeds uitgedaagd om on top te presteren. Heel leerzaam.” In de KPMG-tijd was zij onder meer controlerend accountant voor Endemol Holding. Later begeleidde ze daarvan de beursgang. Van 1999-2004 werkte ze bij Expectra Europa (Vedior-dochter voor detachering hoger personeel), uiteindelijk als financieel directeur en tevens leidinggevend aan een business divisie. Veel buitenland en haar tweede kind leidden tot het besluit het weer wat dichterbij te zoeken. Het werd Endemol.
Profijt RA-opleiding: “Van het theoretische gedeelte niet zoveel. Werkervaring als registeraccountant heeft wel toegevoegde waarde gehad, evenals de status van RA. Die verlaagt de drempels naar financiële functies, zeker in geval van een overstap.”
Ups en downs: “De eerste functie met eindverantwoordelijkheid, dat was feest. Dat is me zeer goed bevallen, en nog steeds. Een echte teleurstelling was ooit dat ik twee keer ben uitgeloot voor medicijnen. Maar daar heb ik nu geen problemen meer mee …”
De accountant van morgen: “Die moet (net zoals vandaag) proactief ondersteunen, dus anticiperen op weten regelgeving. En enerzijds een generieke langetermijnvisie hebben, en anderzijds toegespitst zijn op de status quo én de status to be van de onderneming.”