Out of print: South and East African Yearbook and Guide for 1931
‘Kuifje in Afrika!’. Dat is het eerste dat opkomt als ik het 915 bladzijden tellende, maar toch compacte reizigersbijbeltje voor Zuid- en Oost-Afrika doorblader dat de Britse rederij Union Castle Line in 1931 uitgaf.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 9, 2012
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Open het in grijsgroen linnen gebonden boekje en zoef tachtig jaar terug in de tijd. Ineens zit je in een Afrika dat vrijwel onherkenbaar is, vreemd genoeg vooral doordat de connotaties die het continent nu aankleven - chaos, oorlog, natuurrampen en onbeschrijflijke armoede - in dit gidsje helemaal ontbreken.(À propos: wanneer verschijnt toch dat boek over de grootste humanitaire ramp van de laatste eeuw: de mislukte dekolonisatie in Afrika?)
Die Kuifje-sfeer komt door de kaarten waarop landsgrenzen op het Afrikaanse continent in roze, groen en geel zijn gemarkeerd - de kleuren van de koloniale grootmachten Engeland, Frankrijk en België. Maar ook door de advertenties - voor- en achterin de bundel - van hotels in diverse Afrikaanse steden, banken, stuwadoors, kranten, kleermakers, maar ook van leveranciers van landbouwmachines en jachtgeweren. En dan natuurlijk die plaatjes van stoomschepen van de rederij, en het interieur van het ‘Verandah Café’ in de eerste klas van het vlaggeschip ‘Winchester Castle’. Het publiek dat indertijd een reis naar Zuid- of Oost-Afrika boekte, bestond goeddeels uit koloniale landeigenaren, emigerende boeren en toeristen van die tijd: rijke jagers uit Engeland en Amerika die per se met een opgezette, zelfgeschoten cheetah of neushoorn wilden thuiskomen.
Die gekke gewaarwording dat Afrika vóór de oorlog - en de dekolonisatie die daarop volgde - gevoelsmatig minder ver weg was dan nu, wordt onderstreept door iets dat de redacteuren A. Samler Brown en G. Gordon Brown, schrijven in de inleiding van deze 37e editie van hun gids: “…a family transferred from, say, London to a Capetown suburb would find practically no difference in the social amenities, but a great gain in climate…”
Het gidsje van Union Castle Line was een onuitputtelijke bron van nuttige informatie. Behalve dienstregelingen van spoorlijnen en zelfs vliegverkeer, biedt het statistische overzichten van economische activiteiten in de besproken landen - land- en mijnbouwproductie hoofdzakelijk - en verder historische, juridische, geologische, demografische en politieke gegevens.
Soms heb je het geluk in een oud boek sporen te vinden die eerdere eigenaren achterlieten en zo het onderwerp nog meer tot leven brengen. Deze gids werd, zo blijkt uit een paar aantekeningen, aangeschaft door ene Johan de Grijs. In de plaatsnamenindex zette hij een kruisje bij de 81 plaatsen die hij had bezocht. Bij een advertentie van een hotel in Johannesburg schrijft hij: ‘ƒ 12,60 per dag. Slecht en duur. Ik kreeg hier niet genoeg te eten.’ En over Johannesburg zelf: ’De vloek van het goud ligt op deze stad.’ Een analyse plus een oordeel over een stad en een bedrijfstak in twee ultrakorte zinnen. Hoe moeilijk is dat nou eigenlijk?