Out of print: Belasting, vrijheid en eigendom
De eurocrisis waarin Europa - bijna als in pre-middeleeuwse tijden - weer uiteen viel in een deel waar het regenwater naar de Noord- en de Oostzee stroomt, en ander deel dat op de Middellandse Zee afwatert, heeft me aan het denken gezet. Over het verband tussen belastingheffing in een land, het vertrouwen dat burgers in overheden hebben, en economische dynamiek.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 11, 2013
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Daar is immers iets raars mee. In Noord-Europa hebben burgers te maken met hoge belastingtarieven die ze desondanks redelijk braaf betalen. En terwijl je denkt dat hoge belastingdruk - dus een grote overheid - de dynamiek in de economie afremt, blijkt dat mee te vallen, althans in vergelijking met Mediterraan Europa. De belastingen daar zijn op papier ook hoog maar iedereen schijnt manieren te kennen om ze te ontwijken. En geef ze ongelijk als zo duidelijk is dat die overheden dat geld niet efficiënt besteden. Toch vertaalt zich dat niet in een krachtiger economie.
Een cruciaal stukje van het antwoord vond ik onlangs in ‘Belasting, vrijheid en eigendom’, over de historische logica en legitimiteit van belastingheffing. Ferdinand Grapperhaus (1927-2010) schreef het in 1989 bij het vijftigjarig bestaan van Meijburg & Co, belastingadviseurs. De auteur, die ook nog enkele jaren staatssecretaris op Financiën was, zegt iets dat we in onze kippendrift om belasting te vermijden, vaak vergeten: zonder belastingsysteem geen democratie, en zonder effectieve democratie geen effectief belastingssysteem.
Over het geleidelijk terugkeren van centraal gezag en belastingheffing in de middeleeuwen zegt Grapperhaus: ‘Vrijwillig besloten geestelijkheid, adel en steden tot een financiële bijdrage aan de vorst. Omwille van een belang dat van hogere orde was (namelijk dat van de groep, het gewest of de stad die ze vertegenwoordigden, BB) en in ruil voor de invloed die ze konden gaan uitoefenen.’ Iets verderop, gaat het over Amerika ná de onafhankelijkheid: ‘De belastingheffing is een smeermiddel geweest om tot de democratische eenheidsstaat te komen.’
Door de politiek-economische ontwikkeling te schetsen van vijf regio's in verschillende fases van de Westerse geschiedenis laat Grapperhaus zien dat telkens hetzelfde patroon opduikt: als burgers instemmen met belastingenbetaling kunnen ze daarmee werkelijke invloed kopen. En de belastingheffer die niet levert, ondergraaft zijn machtspositie. Het Nederlandse voorbeeld dat Grapperhaus kiest, gaat over de periode waarin Alva probeert rond 1570 de tiende penning (een soort omzetbelasting) in te voeren. Dat lukt niet omdat de belastingplichtigen zien dat ze er niets voor terugkrijgen.
Plots besef je ook dat het verband tussen belastingheffing en economische voorspoed niet zit in de belastingtarieven, maar in de door democratie afgedwongen betrouwbaarheid van de overheid.
Zuid-Europeanen - die klagen over hun onbetrouwbare regeringen - moeten eisen dat ze in ruil voor hun belastingcenten echte invloed krijgen. En willen euro en EU overleven dan moet Grapperhaus ook in Brussel maar snel verplicht op de leeslijst.