Out of print: Nederland in 2025
Tjonge, wat is het moeilijk: de toekomst voorspellen. Wie voorzag vijftien, vijf, nee twéé jaar geleden wat vandaag het nieuws beheerst?
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 11, 2011
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Die eurocrisis, de Arabische ‘lente’, China als economische gangmaker en als bankier van de wereld? En wie durft nog te voorspellen hoe die continuing stories zich zullen ontwikkelen? In de komende vijf jaar? De komende vijf maanden?
Niet heel lang geleden leek nadenken over de toekomst nog gewoon ‘interessant’. In de eerste helft van de jaren negentig hadden ‘we’ ineens alle klassieke bedreigers van welvaart en vrede in de tang: het communisme, inflatie, laagconjunctuur. De toekomst leek onder te brengen in een paar scenario's die zich geleidelijk zouden ontrollen.
In 1992 schetste het Centraal Plan Bureau - Gerrit Zalm was nog directeur - er vier . Het rapport Scanning the future bracht de mogelijkheden voor de routes naar 2015 terug tot: ‘Global Shift’, ‘European Renaissance’, ‘Glo- bal Crisis’ en ‘Balanced Growth’. Naast Amerika, Europa en Japan komen geen relevante economische blokken voor. Over risico's in financiële markten of over de islam als geopolitiek issue, gaat het nergens.
Een beetje in het kielzog van ‘Scanning the future’ verscheen in 1995 de bundel ‘Nederland in 2025’. De Wiardi Beckman Stichting publiceerde dit 127 pagina's tellende boekje samen met het weekblad Intermediair. Jonge academici waren uitgenodigd om in essays van rond 1.500 woorden een beeld op te roepen van de wereld in 2025. Twee redacteuren, Menno Hurenkamp en René Cuperus, beiden verbonden aan de WBS, selecteerden de 25 interessantste bijdragen.
Doen die essays, ook al is het nog lang geen 2025, intussen gedateerd aan? Gek genoeg: in veel opzichten helemaal niet. Zeker, die dingen die het CPB al niet zag, zagen de opstelschrijvers ook niet. Maar de thema's die ze aansnijden zijn onverminderd relevant. Duurzaamheid, technologie en globalisering komen aan bod, maar ook de zaken die het dagelijks leven kleuren, zoals ‘individualisme’ en ‘de gespleten samenleving’. Tegelijkertijd is er in die schetsen van toen hoegenaamd niets te herkennen van de sfeer van vandaag. Iemand schrijft over 2025: “Er is een zeer divers aanbod van pay-tv.” Pay-tv, gáááp! Wat klinkt dat al ver weg, nu iedereen jonger dan veertig op z'n tablet elke vorm van vermaak en informatie altijd onder handbereik heeft. En onder ‘de gespleten samenleving’ staan essays met als kop ‘De samenleving verhardt’ en ‘Geïsoleerde bevolkingsgroepen’. Maar daarin niets over wat ik gemakshalve maar ‘de Wilders-agenda’ noem.
Wat toekomstvorsers kennelijk lukt, is het benoemen van trends die eigenlijk al heel lang spelen: vergrijzing, grondstoffentekorten, dergelijke dingen. Wat niet lukt - per definitie natuurlijk - is voorspellen welke kleine thema's, conform de chaostheorie, ineens heel groot worden. Nu ik daar ineens over nadenk: accountants zeggen dat ze in assurance doen. Maar kán dat dan eigenlijk wel?