Out of print: Elastisch notariaat
Het moet begin jaren negentig zijn geweest. Aandelen waren booming, vooral van bedrijven die overnames deden of fusies aankondigden. Banken en verzekeraars klonterden samen en het big is beautiful-virus sloeg ook over naar de zakelijk advieswereld.
Dit artikel is verschenen in Accountant nr. 5, 2014
Bekijk alle artikelen uit dit nummer
Ik werkte aan een artikel over de logica achter het creëren van adviesfabrieken waarin advocaten- en notariskantoren zouden samengaan met accountants- en managementadviesbureaus. Zo sprak ik onder meer met Cees Boer, mede-oprichter van adviesbureau Boer & Croon. Hem leek de versmelting van juridische en fiscaal-financieel-strategische adviespraktijken onvermijdelijk. Bestuurders van grote ondernemingen willen one-stop-shopping, meende hij. Maar een andere bron - een notaris - leek dat onwaarschijnlijk. Zijn redenering: managementadvieskantoren en advocaten kunnen samen omdat beide naar hun aard 'partijdig' zijn. En accountantskantoren zouden kunnen fuseren met notarispraktijken, omdat de beide een publieke rol vervullen en juist 'onpartijdig' zijn. Die twee posities moet je niet willen combineren.
We zijn nu twintig jaar verder, weten dat het allemaal heel anders liep maar de vergelijking notariaat-accountancy intrigeert nog altijd. Door die veronderstelde onafhankelijkheid en de publieke functie, maar ook het pseudo-monopolie dat het gevolg daarvan is.
'Aah!' dacht ik dus, toen een mooi in zwart linnen gebonden boek mijn pad kruiste. Titel: Het Notariaat: Inderdaad Een Elastisch Ambt. In deze Kluwer-uitgave uit 2000 - ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Stichting tot bevordering der notariële wetenschap - blikt de Amsterdamse notaris en hoogleraar A.A. van Velten terug op de ontwikkelingen in zijn vak. Interessant, omdat notarissen al eerder dan accountants kregen te maken met pittige maatschappelijke kritiek, die zich toespitste op de verhouding prijs-prestatie en het ontbreken van echte concurrentie. Deze terugblik op het notariaat zou voor accountants een vooruitblik kunnen zijn.
Is het dat? Deels. Van Veltens boek is leuk om te lezen, mede door zijn deftig- erudiete stijl waarbij hij hier en daar een uitdrukking uit het Frans of het Latijn gebruikt, of fragmenten van gedichten van Gerrit Komrij of Ida Gerhardt aanhaalt (hoeveel accountants hebben die bagage?). Maar hij schrijft ook over de veranderde markt, onder meer door de opmars van Angelsaksische law firms en de grote accountantskantoren. Hij geeft commentaar op 'staatsnotariaat' dat sommigen als oplossing zien (maar duwt de verfoeilijke gedachte snel weg door te zeggen dat dit alleen in Portugal bestaat, en dat de notarissen er 'ongelukkig' mee zijn), en op 'stempelaars en postordernotarissen'. Maar in een paragraaf over maatschappelijke kritiek toont hij zich toch tevreden dat 'het vak is afgestoft'. Het ambt heeft zich 'elastisch' getoond maar toch pas na enorme druk van buiten. En over dat wat ná 2000 de echte achilleshiel van het notariaat bleek - de grote gevoeligheid voor de (inzakkende) onroerendgoedmarkt - schrijft hij nauwelijks. Enfin, dat soort omissies zullen accountants wel vóór zijn. Toch?